We moeten weggaan om thuis te komen

Toen haar vader overleed, dook psychotherapeute en schrijfster Tessa IJzermans (1950) in zijn geschiedenis. Ze ontdekte wat hij heeft moeten doorstaan als dwangarbeider tijdens de Tweede Wereldoorlog, onder andere door het lezen van een door hem geschreven aanvraag voor een uitkering. IJzermans kwam er met veel onderzoek achter dat er te weinig aandacht in de vaderlandse geschiedschrijving, de literatuur en in de journalistiek geschonken is aan de verschrikkingen die de dwangarbeiders hebben meegemaakt. Ze besloot een boek te schrijven dat is gebaseerd op het oorlogsverhaal van haar vader, maar dat dus ook het verzwegen verhaal van vele andere dwangarbeiders vertelt.

Het houten bestek (2018) gaat over de ambitieuze en nieuwsgierige Mathilde. Ze is eerstejaars op de kunstacademie als haar vader Mart instort en van de ene op de andere dag zwijgt. Als jong meisje had Mathilde echter al lang door dat haar vader veel in de oorlog heeft meegemaakt, want hij heeft nooit veel willen vertellen. Marts zwijgzame houding heeft een zware impact op het gezin, maar hij blijft volhouden dat hij zijn familie in bescherming moet blijven nemen. Als Mart wordt gedwongen een verzetsuitkering aan te vragen, verandert er weinig aan zijn houding. Met veel tegenzin gaat hij naar een psychiater die de aanvraag moet goedkeuren. In de tussentijd ontdekt Mathilde een geheim schrift van haar vader. Tijdens het lezen wordt het voor haar steeds duidelijker op welke manier haar vader de oorlog heeft overleefd en wat hij van al die jaren heeft geleerd. 

"Thuis? Is thuiskomen alles aantreffen zoals je het ooit verliet? Is het simpelweg de terugkeer in het vaderland, of is thuiskomst het hervinden van je eigen essentie? Is het een huis, een haard, een vrouw?"

Het boek bestaat uit twee stemmen, namelijk het ingrijpende verslag van vader Mart en de intieme gedachten van dochter Mathilde over wat ze in het schrift van haar vader leest. Een klein deel van het boek bestaat ook uit de belevenissen van Mathilde in haar studententijd. De verhaallijnen staan dicht bij elkaar en een belangrijk thema is dan ook de verhouding tussen vader en dochter. Het verhaal gaat in op de vraag wat een lang verzwegen geheim doet met de onderlinge verhoudingen. IJzermans heeft een goede keuze gemaakt door Mathilde als een zelfbewuste en sterke vrouw te positioneren. Om het thema verder uit te werken, heeft IJzermans haar twee hoofdpersonages zo ontwikkeld dat ze veel op elkaar lijken maar allebei andere keuzes moeten maken. Hoewel haar vader in een zeer rumoerige en nare periode is opgegroeid, heeft Mathilde het ook niet eenvoudig met het vinden van haar positie in de maatschappij. Het verhaal gaat dus ook over identiteitskwesties. 

Toch heeft IJzermans vooral een verhaal willen schrijven over dwang. Ze heeft veel onderzoek gedaan naar hoe ze het leed en de nare gebeurtenissen in de dwangarbeiderskampen moest verwoorden om haar lezers iets te leren over die tijd en ze natuurlijk ook bij het verhaal te betrekken. In sommige delen van het verhaal komt het iets te geforceerd over, maar andere delen zijn vloeiend en mooi verwoord. 

"Als je jong bent heb je de arrogantie te denken dat jij degene bent die uit handen van de vijand weet te blijven."

Het houten bestek is een afwisselend boek met een mooie boodschap. Het verhaal is een ode aan de veerkracht van de mens en zet de lezer aan het denken over kwesties als het hebben van een huis, identiteit, het verzwijgen van je levensverhaal en hoeveel invloed dit kan hebben op de volgende generaties. Tessa IJzermans is echter het meest geslaagd in haar wens om licht te werpen op het verzwegen verhaal van dwangarbeiders, verteld vanuit hun perspectief.