Een kneuterig familieverhaal

Maria Theresia is de grootmoeder van Mira de Boer. De Boer schreef naar aanleiding van haar grootmoeders leven een familiekroniek over haar familie uit België, het boek kreeg de titel Niet van hier. Maria Theresia verhuist van Den Haag naar het Vlaamse Ninove om daar met haar protestantse man Paul een leven op te bouwen. In 1962 krijgt Maria een beroerte en kijkt verlamd terug op haar leven.

De Boer schrijft over een gezin, een verleden vanuit het perspectief van een oma die ze nooit gekend heeft.

“Met mijn moeder en tantes heb ik gesprekken gevoerd, ik heb me verdiept in de geschiedenis van België en verder heb ik mijn fantasie gebruikt. Starend naar foto’s waar een paar woorden zijn bijgekrabbeld.”

Het boek wordt in eerste instantie als familiekroniek gepresenteerd, maar bevat ook veel elementen die De Boer er zelf bij bedacht. In het laatste gedeelte van het boek zegt ze zelfs:

“Ik zou nu alle brieven die gestuurd zijn kunnen lezen, maar kies ervoor om het verleden te laten rusten.”

Die tegenstrijdigheid is op zijn minst opvallend te noemen. De reflectie van Maria op en de vragen over haar eigen leven vanaf haar ziekbed voelen daarom op heel veel plekken gekunsteld aan. Vaak voorspellen deze passages ook nog eens wat er in het daaropvolgende hoofdstuk – het boek volgt verder in chronologische lijn het leven van Maria – staat te gebeuren. Dat is jammer, want daardoor ontbreekt iedere vorm van spanning in het verhaal.

Het verhaal van Maria geeft een interessant tijdsbeeld van België vanaf de jaren dat de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, maar het is een verhaal zonder diepere laag. En juist op die cruciale momenten in het leven van Maria waar de lezer gevoel of diepgang zou verwachten, blijft het afstandelijk: 

“Ik zal haar missen, maar heb vrede met haar sterven. Het is een lange tijd van verzorging geweest en ik ben blij dat dat nu gedaan is.”

In het begin van het verhaal is bijna aan te wijzen waar De Boer een foto als inspiratiebron heeft gebruikt, je kunt de foto’s door het beeld dat ze zo letterlijk schetst bijna voor je zien. Die stijl wordt echter niet vastgehouden en al snel wordt de schrijfstijl opsommerig, soms bijna drammerig: dan dit, toen dit, dan dat. Het woord is ‘uitleggerig’, alles wordt letterlijk benoemd, niets aan de verbeelding of de sfeer overgelaten. De dooddoener show, don’t tell gaat hier zeker op.

“Jan en Albert vertellen wat leuke anekdotes van hun studie en werk. De sfeer ontspant en dan is het gelukkig gezellig.”

Ook de dialogen zijn ongeloofwaardig. Het onderscheid tussen gedachten en daadwerkelijk uitgesproken zinnen lijkt onzorgvuldig. Sommige dingen zou Maria hebben kunnen denken, maar niet zo letterlijk uitgesproken tegen haar kinderen, daar had ze dan waarschijnlijk andere woorden voor gekozen. En wie zegt er op het moment dat ze een beroerte krijgt tegen haar dochter: “Ik krijg nu een beroerte, Coby, het spijt me…”? Mooi is wel dat De Boer aan de andere kant heeft geprobeerd haar verhaal ‘echter’ te maken door de Vlamingen in haar verhaal dialect te laten spreken, hoewel dat het boek voor Nederlandse lezers die niet uit Brabant komen of familie hebben in Vlaanderen waarschijnlijk minder toegankelijk maakt.

Het is mooi dat Mira de Boer door dit schrijfproject haar familiegeschiedenis beter heeft leren kennen, maar uit de afsluitende herinneringen van De Boer aan haar ooms en tantes blijkt vooral nog veel speculatie en er blijven natuurlijk ook veel vragen onbeantwoord. Het is onmogelijk om al die perspectieven uit te werken, maar het blijft opvallend dat er gekozen is voor het perspectief van Maria, alsof er gedwongen is gekozen voor een periode waarin ook in de geschiedenis van België nog wat interessante dingen zijn gebeurd. De foto’s die zijn opgenomen in het boek maken het geheel tot een kneuterig familieverhaal waarin geloof en gezinsliefde centraal staan.