Iturbes verbeelding doet geen recht aan de werkelijkheid

Gisteravond de laatste pagina's van De bibliothecaresse van Auschwitz gelezen. In basis een mooi boek, maar het duurde te lang voordat het mij kon boeien; dit gebeurde pas ver over de helft met in de laatste hoofdstukken een indrukwekkende climax, dat wel. Het boek lijkt voor jongeren geschreven, misschien dat daarom de harde werkelijkheid van Auschwitz met poezelige handjes en nogal afstandelijk wordt aangepakt, bijna zonder emoties en met clichématig taalgebruik. Aan de andere kant zijn er voorbeelden te over van uitstekende oorlogsromans voor jongeren.

Als we de geschiedenis niet kenden, zouden we bij het lezen van De bibliothecaresse van Auschwitz denken dat het leven in het kamp weliswaar hard was, maar dat de mensen hun kont op de een of andere manier toch wel wisten te redden, ondanks het leven op waterige soep met wat brood en dat het kauwen op een aardappelschil of het ruiken aan een knoflookteen een feestje was.
‘Hij weet het nog niet, maar de bestemming van die teen knoflook is al bepaald. Na het avondappel gaat Alice snel naar barak 9 en vraagt naar meneer Lada. Het is een kleine man die in de groep van de dodenkar werkt. Het is geen aangenaam werk, maar het geeft hem wel wat bewegingsruimte binnen het kamp. En bewegingsruimte staat gelijk aan handeldrijven. Alice heeft haar zinnen gezet op een minuscuul stukje zeep, ze vindt het heerlijk ruiken. Lada is tuk op de knoflookteen. Die vindt hij heerlijk ruiken.’

Natuurlijk heeft de auteur Antonio Iturbe het niet zo bedoeld, maar in schrijfstijl schiet hij tekort. Daarbij voelt het vreemd om het verhaal in de tegenwoordige tijd te lezen, soms afgewisseld met de verleden tijd, maar dit kan ook een vertaalfout zijn. De verschrikkingen van Auschwitz komen onvoldoende binnen. Een aantal wreedheden (o.a. van Mengele) worden even benoemd, maar het raakt je niet. Ter verdediging van de auteur: het boek behandelt grotendeels het familiekamp, een deel van Auschwitz waar ook kinderen mochten/moesten verblijven als voorbeeldkamp voor het Rode Kruis. Niet alle kinderen gingen dus rechtstreeks de gaskamer in. Het is dwaas om het woord “goed” met betrekking tot Auschwitz te gebruiken, maar in dit verhaal lijkt het familiekamp nog relatief “leefbaar”, terwijl iedereen kan bedenken dat dit niet zo geweest kan zijn.

In de tweede helft van het verhaal wordt de sfeer grimmiger en worden vooral vanuit de mannelijke hoofdrolspelers de gevoelens van leed goed beschreven. Dan pas gebeurt er wat. Met de veertienjarige Dita, die als bibliothecaresse de acht beschikbare boeken onder haar kleding verbergt en verspreidt, blijft het lastig. Jammer, want op internet is genoeg over deze nog steeds in leven zijnde dame te vinden, net als over alle andere hoofdpersonen, het verhaal is immers op waarheid gebaseerd. Wat ik hierover vond maakte meer indruk op me dan de verbeelding van Iturbe. Dita Dorachova was een zeer dapper meisje dat zich ontwikkelde tot een onverschrokken vrouw. Helaas te weinig herkenbaar in dit verhaal, het doet haar geen recht. Verder past het door Iturbe op een luttele pagina beschrijven van het overlijden van de zusjes Frank, later in Bergen-Belsen, weliswaar binnen de feiten maar in het verhaal is het volkomen misplaatst en het voegt niets toe.