Nergens zoveel geleden, nergens zoveel geleefd

Olga en Han waren respectievelijk 23 en 25 jaar toen ze in 1935 naar Nederlands-Indië vertrokken. Daar in de tuinen van Buitenzorg is Olga op slag verliefd geraakt op de tropen. De twee oudere broers van Jan Brokken zijn in Nederlands-Indië geboren, maar de schrijver zelf werd in Nederland geboren en kende zijn moeder alleen als vrouw van de dominee in een oer-Hollands dorp. Als hij op een dag het indrukwekkende pianostuk ‘De tuinen van Buitenzorg’ hoort, een van de 14 stukken van ‘Java Suite’ van componist Leopold Godowsky, is hij in één keer terug in Bogor. Jan maakte twee keer een reis door Indonesië en bezocht natuurlijk ook de hortus botanicus.

‘Als je niet weet wie de persoon is die je moeder is geworden, weet je uiteindelijk weinig over jezelf’. Hij krijgt van zijn tante Noor - na de dood van zijn ouders - drie fotoboeken en de 39 brieven die zijn moeder haar zus vanuit Nederlands-Indië heeft geschreven want ‘jij bent nog altijd op zoek naar je moeder’. Deze geven een mooi tijdsbeeld.

Brokken schrijft uitgebreid over de componisten Godowsky en Seelig. Beide zijn mij totaal onbekend, maar nadat ik op Spotify ‘Java suite’ had gevonden, ben ik ernaar blijven luisteren tijdens het lezen van dit boek. Een aanrader!

‘Verdwaal maar niet in ons verleden’, zegt zijn moeder. Het is dan ook een ingewikkeld verhaal daar op Celebes, met al die religies en stammen waar ik nog nooit van heb gehoord. Petta Barang, een krijger uit het verleden die juist geen jihadist is en invloed heeft op la Galiti, een soort Che Guevara die zich bekeert tot het christelijk geloof en een behoorlijke aanhang krijgt. Spelen daar religieuze of andere overwegingen? Dat is Hans werk: het onderzoeken van de bekeringsbeweging op Saleier. Soms staat het wel wat ver van mij af.

Zo gaat het over taalgeleerden als Nicolaas Adriani, die de taal moest leren met als doel een Bijbelvertaling en een woordenboek te maken. Het komt uiteindelijk natuurlijk weer neer op die beschavingsmissie die wij als koloniale grootmacht hadden te vervullen. Nicolaas kreeg daar steeds meer moeite mee toen hij de mensen beter leerde kennen. Want wie was er nu eigenlijk primitief?

‘Alles is zoveel ingewikkelder dan je denkt, en zoveel wreder ook’, schrijft Olga.

Het meest boeiend vond ik het verhaal van Olga. Zo jong als ze was om dit grote avontuur aan te gaan, hoe zij meerdere supermoeilijke lokale talen leerde beheersen en zo haar man Han hielp en zelfs een sleutelrol speelde. Daarbij waren professor Cense en doctor Matthes van belang, bij wie zij vele lessen volgde. Over hen beiden wordt ook uitgebreid geschreven. En iedere keer vertrok Han weer voor een paar weken naar Saleier en vaak moest hij Olga achterlaten, want op Saleier mochten ze niet wonen. ‘Leven in Indië = afscheid nemen’, schrijft Olga een beetje chagrijnig aan haar zus.

Zelfs na de oorlog bleven ze hun toekomst op Celebes zien ondanks de ellende van Olga en haar beide zoons in het jappenkamp, het afzien van Han in een krijgsgevangenkamp en de agressie van de lokale bevolking die Olga na de oorlog ervaarde.

‘Nergens zoveel geleden, nergens zo intens geleefd’, heeft Olga haar zoon een keer gezegd, met de nadruk op de laatste woorden.

Met de muziek van Godowsky in mijn oren heb ik genoten van dit boek. Veel te snel was het uit. Het leven van Jans ouders op Celebes, de brieven die zijn moeder schreef, de latere reizen van Jan naar Indonesië en zijn overpeinzingen: het is een mooi geheel van 28 korte hoofdstukken dat prettig leest. Soms iets te veel details over al die vroegere helden van Celebes (componisten, taalgeleerden, rebellenleiders), maar dat is Brokken vergeven.