Een prachtige verzameling verhalen

Deniz Kuypers begint deze autobiografische roman met zijn moeders reactie op zijn vorige boek ‘De atlas van overal’: ‘Wat een vuile was gooi je naar buiten, zeg.’ Zijn ouders willen geen contact meer met hem en toch schrijft hij opnieuw een boek over zijn familie omdat hij het verleden niet kan loslaten. Hoe kan het dat zowel zijn overgrootmoeder, grootmoeder en moeder alle drie een kind kregen van een getrouwde man?

Hij begint bij zijn overgrootmoeder Levina (‘oude oma’), geboren in 1893 en op haar 19e ongehuwd en zwanger. ‘Uw dochter lijkt te zijn vergeten dat het ware geluk alleen in het huwelijk te vinden is,’ zegt dokter Capa tegen haar vader. Een traumatische tijd bij de nonnen volgt waar ze bevalt maar haar zoon Jan niet mag zien.

In 1917 trouwt Levina met Anton. Anton blijkt een echte familieman te zijn en vindt het geen probleem om Jan (ondertussen 5 jaar) op te halen uit het weeshuis. Met Anton krijgt ze nog acht kinderen. Grootmoeder Nel is nummer vier. Levina is geen gemakkelijke. Ze keurt Dina af, de (manke) vriendin van Jan en is zeer gesloten voor haar man. Ze stoort zich er zelfs aan hoe gemakkelijk hij alle kinderen accepteert en ze krijgen steeds meer ruzie. Levina, die door de maatschappij geaccepteerd wilde worden. Angst en woede bleven haar maar in hun greep houden.

Het verhaal gaat verder bij grootmoeder Nel, geboren in 1923. De Tweede Wereldoorlog speelt een belangrijke rol in haar leven wanneer ze Jaap leert kennen die in het verzet gaat. Jaap keert niet terug uit de oorlog en wat er mogelijk is gebeurd komt verrassend terug in een later hoofdstuk. Nel raakt zwanger van Hubert die haar ten huwelijk vraagt maar al getrouwd blijkt te zijn. Ze komt terecht in hetzelfde tehuis als haar moeder waar nu zorgzame verpleegsters en kraamzusters werken in plaats van strenge nonnen. Van het kind wil ze niets weten. Ook de liefde houdt ze na Jaap en Hubert op afstand. Terwijl Nel aan het werk blijft, zorgt Levina voor kleindochter Lucia. Dat Lucia Kuypers heet op de geboorteakte in plaats van Kuijpers kan Nel niets schelen.

Het derde deel gaat over Lucia. ‘Ma reageert niet als een normaal mens op de wereld om haar heen,’ aldus de zus van Kuijpers. Ze kan een vraag beantwoorden zonder werkelijke informatie te verschaffen. Ze greep nooit in als haar man tekeer ging: Lucia die zich vastklampte aan haar Turkse man, bang alleen te zijn. Een man die nauwelijks Nederlands sprak met twee kinderen die nauwelijks Turks spraken.

De schrijver wisselt de prachtige en indringende scènes uit de drie levens van de vrouwen erg mooi af met zijn eigen zoektocht naar dit verleden. Regelmatig spreekt hij hierover met zijn zus, die een wijze kijk heeft op de zaken. Zij laat zich niets voorschrijven, zoals de drie generaties vrouwen voor haar wel deden (of moesten doen).

Er is veel wat de schrijver zijn moeder nog zou willen vragen. Maar daar krijgt hij de kans niet toe. Is ze boos omdat de schrijver met zijn boek een andere versie van haar de wereld in heeft gestuurd dan hoe ze die zichzelf voorstelt? Zijn moeder hoopte dat haar zoon - net als zijzelf - het verleden onder het tapijt zou schuiven. Dit boek is zijn vereffening.

Zo vraagt Kuypers zich af of zijn moeder accepteerde dat zijn vader grote delen van het jaar bij zijn andere gezin in Turkije zat, omdat ze als kind niet beter wist. ‘Ik ging naar school en moe werkte.’ Heeft ze haar zoon zo weinig over haar jeugd verteld omdat er zo weinig was om zich te herinneren? Misschien weegt de emotionele waarheid van wat wij onszelf wijsmaken wel zwaarder dan de historische feitelijkheid,’ zegt zijn zus. ‘Er is zoveel dat we niet weten en wat we weten klopt doorgaans niet.’

Vindt de schrijver de antwoorden die hij zoekt? Zijn zus komt weer met een scherpe reactie: ‘Schrijf wat je weet over de familie, maar probeer er verder geen al te grote conclusies aan te verbinden. Wie ben jij om hun leven te duiden?’ Misschien is het doel van schrijven wel om dichter bij je eigen gedachtes te komen. Het verleden begrijpen, dat lijken we toch vooral voor onszelf te doen.

En als hij alweer onderweg is naar huis, naar San Francisco, appt hij haar terug: Uiteindelijk is een familiegeschiedenis weinig meer dan een verzameling verhalen waar je niets mee kan. Een sprookjesboek.