Harmonie in wanorde

Een nieuw boek van Paul Theroux! Paul blijkt ondertussen 75 jaar te zijn als hij in 2017 aan deze reis begint, 55 jaar na zijn eerste lange reis naar Centraal-Afrika. Nu ik voorlopig niet zelf op reis kan vanwege corona is dit best een aardig alternatief: een roadtrip maken vanuit mijn luie stoel door een land waar ik zelf nog nooit ben geweest, maar graag naar toe zou gaan: Mexico. Een land met 127 miljoen mensen waarvan de helft in armoede leeft.

‘Ga daar niet heen! Het wordt je dood!’ Het wordt al snel duidelijk dat dit geen gezellig, toeristisch tripje wordt. Mexico is voor de bezoeker een vat vol tegenstrijdigheden. Je kunt in Cancún gaan zitten en je tegoed doen aan een mojito en een taco, maar de gringo in zijn eigen auto in een afgelegen gebied, dat is een ander verhaal.

Waarom Mexico? Eén reden is om af te rekenen met stereotypen, waartoe de Mexicanen onder Trump volgens Paul zijn gereduceerd. Paul wil Mexico - en dan vooral het leven van alledag - doorgronden. En dat lijkt hem aardig te lukken, met de onmisbare hulp van de Mexicaanse vrienden die hij onderweg maakt. Langzaam begint hij een rationeel patroon te zien in wat er eerst uit had gezien als een rommeltje: het was een en al ritueel. Harmonie in wanorde.

Voor toeristen zijn er de traditionele gastvrijheid, culinaire variatie, de fiësta’s. Maar er is meer, en dat is soms niet fraai, en altijd gecompliceerd. De meeste Mexicanen leven een onzeker bestaan en leven voortdurend onder hoogspanning. De corrupte politie, het wanbestuur, de plotselinge verdwijningen, gewelddadige drugskartels, politie en leger die versmolten zijn met de georganiseerde misdaad, de immigratie vanuit Midden-Amerika, de Mexicaanse politie die migranten afperst. Onveiligheid als allesoverheersend thema.

Voor Paul gaat reizen niet zozeer om landschappen als wel om mensen: de strijd van al die mensen op de vlakte der slangen die geen speelbal van het lot willen zijn. De vlakte der slangen: volgens Paul het perfecte beeld waarin de tegenstrijdigheden van het leven in Mexico bijeenkomen: de glorie van La Vida Mexicana in de gedaante van de door de Azteken aanbeden slang aan de ene en de slang als gevaarlijk roofdier dat op de loer ligt aan de andere kant.

Zelf zou ik tijdens zo’n lange reis altijd een paar lange hikes gaan maken om ook de nationale parken en de bergketens te ontdekken en de ongetwijfeld prachtige natuur te ervaren naast alle armoede in de dorpen en steden. De natuur, die miste ik wel een beetje in deze reis. Alhoewel ik natuurlijk begrijp dat Paul met een ander doel naar Mexico is gekomen.

Het boek bestaat uit vijf delen en in deel een reist Paul langs de Mexicaanse grens met Amerika. Hij rijdt langs eindeloos veel grensplaatjes met veelal dezelfde ellende. Ik kijk regelmatig even op google maps om te zien waar hij zich bevindt. Het begint me een beetje te duizelen.

In deel twee gaat Paul echt de grens over.

Paul is zeer geïnteresseerd in de verhalen van migranten en wil graag mensen ontmoeten die in de VS zijn geweest. Tot september 2001 was heen en weer naar de VS vrij eenvoudig. De belangrijkste reden om over te steken is economisch (hier kun je nog zo hard werken en nog steeds te weinig verdienen), maar ook cultureel: mijn opa / mijn vader / mijn neef is ook gegaan, en nu is het mijn tijd.

In deel drie gaat Paul naar Oaxaca, de armste streek van Mexico waar de burgers worden genegeerd door de overheid, waar de arbeiders worden onderbetaald en uitgebuit, de leraren gekleineerd en bijna alle stedelingen op elkaars lip zitten. Toch maken de mensen er het beste van.

Paul gaat er drie weken op Spaanse les en viert Allerzielen waar de prachtige foto wordt gemaakt die op de cover staat. Protest blijkt een noodzakelijke traditie te zijn in deze deelstaat, omdat er in veel steden en dorpen geen politieke partijen zijn. Daar staan tradities en gebruiken tegenover.

Paul gebruikt veel woorden en beschrijft zoveel details dat het van mij wel wat beknopter had gemogen. Af en toe blader ik een paar pagina’s verder als het me te lang duurt. Tot hij mijn aandacht weer trekt met zijn prachtige observaties en treffende uitspraken.

Deel 4 draait om de ontmoeting met de leider van de zapatisten, Subcomandante Marcos (El Sup), die strijdt voor waardigheid en rechtvaardigheid voor de inheemse bevolking van Chiapas. Hun weigering zich te bezondigen aan burgerslachtoffers spreekt Paul erg aan. Een groep broeders en zusters die zich verzetten tegen alles wat negatief en destructief was aan het leven in Mexico. Een mooi bezoek.

In het korte deel 5 keert Paul naar huis en stelt hij vast dat hij weer geluk heeft gehad en al meer dan vijftig jaar immer de gelukkige reiziger is, die het telkens kon navertellen.

Ondertussen is in december 2018 een nieuwe president gekozen, López Obrador. Maar van hem valt ook niet veel te verwachten.

‘Mexico was voor mij een wereld van strijd, van incidenten, van mensen die van alle kanten bedreigd werden, maar die hun nederige omstandigheden het hoofd wisten te bieden.’

En dat zullen de gewone Mexicanen voorlopig nog even moeten volhouden.