Logboek van geestesziek Nederland

Als je nog niet zo bekend bent met de psychiatrie en psychiatrische termen als borderline syndroom, schizofrenie, psychose, DSM V, angststoornis, hypomanie of bipolaire stoornis nieuw voor je zijn dan is dit boek zeker een leerzame opsteker. Je krijgt een kundig en gedegen kijkje in het reilen en zeilen van de Nederlandse geestelijke gezondheidszorg. Het nodigt je uit je meer te verdiepen in het onderwerp. Voor jou en mij is het boek ook een bron van herkenning en zelfkennis. Immers, laten we niet denken dat we zoveel anders zijn dan de patiënten die we in dit boek tegenkomen. Ook wij kennen onze neurosen. Het is goed dit boek met enig mededogen te lezen.

'De Psychiater en het Meisje' is vlot en modern geschreven, met veel relativerende humor, wat bijdraagt aan de behapbaarheid van de zware kost. Het is een moderne variant van de film 'One Flew over the Cuckoonest', waar ook de nodige humor in verwerkt zit. Rozing slaagt er met zijn roman in om ons betrokken bij zijn verhaal te houden. De thematiek is relevant en hedendaags. Hij weet moderne maatschappelijke problemen als grensoverschrijdend gedrag en burn-out bespreekbaar te maken. Na het lezen van het boek begrijp je waarom zoveel psychiaters op hun laatste tandvlees lopen.

De hoofdpersoon in het boek, psychiater Edgar Simons, gaat gebukt onder slapeloosheid en beginnende drankzucht en moet daarnaast ook nog een mislukte liefdesrelatie verwerken. Ook moet hij zich te weer stellen tegen de avances van zijn patiënte, het meisje Stella, dat met haar borderline problematiek niet zo veel op heeft met grenzen. In alle eerlijkheid bekent hij dat zelf ook niet altijd even geestelijk gezond is. Daarbij is hij ook nog eens een jong mens van in de twintig. Dat is de moeilijkste fase van je leven, weten we allen uit ervaring.

Toch valt het vanuit literair oogpunt met de zelfreflectie van de hoofdpersoon enigszins tegen. In een literair boek zou je toch iets meer verdieping op dat punt verwachten. In de Freudiaanse 'leertherapie' met zijn mentor Bas is hij maar weinig mededeelzaam en slaagt hij er goed in om zijn 'ego-pantser' op te houden. Dat frustreert niet alleen Bas maar ook ons, lezers. Je zou willen dat de hoofdpersoon iets meer over zichzelf vertelde, maar hij is helaas op dat punt nogal zwijgzaam, misschien niet uit berekening, maar vanuit zijn genen. Hij is nu eenmaal zo. Zijn vader kende in huis alleen maar de woorden 'ja' en 'nee'. Verder kwam die ook niet. Dat accepteren we. Maar het voorkomt helaas dat er meerdere lagen worden aangeboord in dit literaire werk. De hoofdpersoon blijft daardoor enigszins één-dimensionaal. Het verhaal moet het nu meer hebben van het handelingsverloop.

Het is een mooi kijkje in de psychiatrische keuken, dat is het zeker, maar mijn bezwaar tegen dit boek geldt – weer vanuit literair perspectief bezien – dat we iets teveel 'bedrijfsnotulen' zitten te lezen. Het is als de man op verjaardagspartijen die maar door blijft gaan over zijn werk en niet op vrijdagavond een andere toon kan aanslaan. Persoon en verteller zijn nog teveel samengesmolten, niet alleen met elkaar maar ook met hun werk, waardoor je de nodige literaire distantie mist. Een boek wordt er beter van als het meer van een afstand wordt beschreven. De verteller staat nu nog midden met zijn voeten in het professionele drijfzand en kan nog niet voldoende reflecteren over wat hem is overkomen. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de jonge leeftijd van de schrijver. Toch had hij er voor kunnen kiezen om een ouder persoon zijn memoires te laten schrijven over wat hem in zijn werkzaam leven is overkomen. Dat had ongetwijfeld tot meer bespiegelende distantie aanleiding gegeven.

Een zelfde bezwaar laat zich indenken bij het lezen van de Bureau-reeks van Han Voskuil. Ook die boeken zijn teveel 'bedrijfsnotulen'. Ook daar merk je dat de schrijver er niet goed in slaagt om los van zijn werk te komen en wat meer distantie te betrachten. In het geval van Voskuil zijn die 'notulen' wel erg letterlijk. De Bureau-deeltjes zijn eigenlijk uitgeschreven dagboeknotities uit de tijd dat hij nog werkte aan het Meertens Instituut. Had hij die 'notulen' niet gehad dan zou hij nooit in staat zijn geweest de gebeurtenissen zo minutieus te onthouden en op papier te zetten. Je leest een uitgewerkt en literair verfraaid dagboek. Bij bepaalde passages haak je als lezer af omdat ze teveel 'werkgerelateerd' en te specialistisch zijn. Alleen een paar stoffige antropologen interesseert het wat een boer vroeger deed met de nageboorte van een paard, nietwaar? Dat soort passages – en vooral al die vervelende congressen in het Duits – had hij beter kunnen weglaten.

Dit boek van Rozing loopt hetzelfde gevaar – misschien nog wel erger –, met name omdat de schrijver niet, zoals Voskuil, een verborgen thematisch programma hanteert. Bij Voskuil merk je dat alles zich toewerkt naar de tragiek van de verloren illusies (verlies van collegialiteit, vriendschap, trouw), waardoor zijn boeken diepere lagen en dimensies krijgen. Rozing heeft zeker een kans gehad in dit boek door met het thema 'grensoverschrijdend gedrag' de diepte in te gaan. Op het eind leek het daar even op, in de aangrijpende passage van Stella's zelfmoordpoging bij Edgar thuis in bad, maar jammer genoeg fietst Rozing daar wat oppervlakkig door met zijn verhaal. Het had zoveel mooier geweest voor de uitwerking van het literaire thema als de hoofdpersoon WEL was gevallen voor de charmes van Stella. Dan had je als schrijver meer de ambiguïteit van morele stellingnames kunnen belichten. Nu blijft Edgar zich braaf houden aan morele codes, goed te begrijpen vanuit zijn beroepsethiek en zijn geweten, maar minder goed te begrijpen vanuit literair oogpunt. Nu wordt de kans gemist om het al te menselijke van een moreel falen te belichten. Hoeveel krachtiger zou het boek geweest zijn als Edgar aan vergissingen, menselijkheid, schuld, lust en liefde ten onder zou gegaan! Nu blijft hij de brave professioneel die nooit eens bezwijkt voor verleiding. Dat maakt hem er niet menselijker op, in mijn ogen. Ook in relatie tot zijn oma blijft hij altijd aan de ethische kant van het dilemma, zonder de menselijke kant van haar doodswens een plek in zijn geweten te gunnen. Het verhaal dreigt zo nogal voorspelbaar te worden. Je gaat ook vermoeden dat de uitgever hier een hand in heeft gehad en met klem de schrijver gevraagd heeft om met 'moreel correcte' plotlijnen te komen. Lezers kunnen vaak ambigue personages niet aan, immers. Dat is allemaal veel te moeilijk.

Maar goed, je kunt niet van een jong en debuterend schrijver verwachten dat hij al in volle wapenuitrusting op het literaire toneel verschijnt. Wellicht dat hij in latere boeken wel in staat zal zijn om literaire thema's dieper uit te werken.