De invloed van Thorbecke

351 De oude staathuishoudkunde was die van het mercantilisme, de theorie die beloofde dat de rijkdom van een land, een landdeel of een stad ontstaat door de eigen producten te bevoordelen en te beschermen; subsidies, monopolies, gilden, hoge invoerrechten horen daarbij, in het uiterste geval kan een handelsoorlog nodig zijn. Wat een ander bij ons koopt, is winst, wat wij van een ander moeten kopen, is verlies. Het was voor een mercantilist onbestaanbaar dat een transactie betekent dat beide partijen er beter van worden: de ander is om van te profiteren.

67 In de tijd voor 1848 moesten we on rustig houden, schreef de redactie, ‘bedaarde, vredelievende discussie was pligt voor ieder, die het Vaderland lief had’.

Oude tijden herleven…

Na de Napoleontische tijd volgde het centralisme van Willem I. Eigenlijke een voortzetting van de Franse tijd. De ommekeer kwam met de nieuwe Grondwet van Thorbecke in 1848.

Dit deel dat de periode van 1850 tot 1900 behandeld is zeker interessant maar leest als een academisch werk. Gelukkig zijn de hoofdstukken kort en beginnen met een foto. Jammer dat er niet meer illustraties zijn opgenomen. Ook de vele details maken het een taaie en soms saaie leeservaring. Het landschap, de mensen van dezelfde auteur was beter leesbaar in mijn herinnering.

In De steden, de mensen lezen we onder andere over openbare aanbestedingen, weg- en waterbouw, spoorwegen, telegrafie, waterfabrieken, gasfabrieken en elektriciteit. Moet de staat dit overlaten aan ondernemers? Of is het vanwege het algemene nut de taak van de overheid? De grote maatschappelijke problemen in die tijd: milieuvervuiling (geen riolering), huisvesting (velen woonden met een heel gezin in een klein krot) en gezondheid (rond 1880 werd 1 op de 2 kinderen niet ouder dan 5 jaar! Volwassenen werden vaak niet ouder dan 30). Ook hier lag een taak voor de overheid: de Woningwet, Gezondheidswet, Leerplichtwet, Ongevallenwet en de Kinderwetten doen eind van de 19e eeuw hun intrede.