Lees dit boek

Lees dit boek om niet alleen om meer van de achtergrond van de Toeslagenaffaire te begrijpen, maar in het algemeen ook om meer inzicht te krijgen in de praktijk van de dagelijkse, landelijke politiek. Geeft zeer veel inzicht hoe beeldvorming in politiek en media allesbepalend is en daarbij waarheidsvinding soms volledig ondersneeuwt en in de weg staat.

Is de lof die Pieter Omtzigt en Renske Leijten als leden van de Tweede Kamer kregen toegezongen naar aanleiding van hun onvermoeid najagen van misstanden bij de Kinderopvangtoeslag terecht geweest? Hetzelfde geldt voor Pieter Klein, journalist van RTL Nieuws, die hierin ook een belangrijke rol heeft gespeeld en er in 2019 Journalist van het Jaar mee werd. Lees de verdieping die dit boek maakt, en je beseft dat het antwoord hier niet een eenduidig "ja" op is. Natuurlijk, zij behoorden tot de eersten die de misstanden aan het licht brachten. Misschien had nog steeds geen enkele toeslagenouder zicht op compensatie gehad als zij daar niet mee waren begonnen. En dat is alleen daarom al te prijzen.

Maar hoe deden ze dat, alle drie? Door op jacht te gaan naar "de schuldige". Want hier moet toch een kwade genius achter hebben gezeten, een complot? Dan is de oplossing: de schuldige aanwijzen en straffen. Dus vonden ze een schuldige: de Belastingdienst! Ze drongen zelfs aan op gerechtelijke vervolging van ambtenaren van de dienst. En waren al die WOB-verzoeken die ze bij opeenvolgende staatssecretarissen (zoals Weekers en Snel) deden inderdaad noodzakelijk omdat ze stelden dat "de regering de waarheid wil verdoezelen?". Gevolg: een vergroting van het wantrouwen in de politiek bij de kiezer. Zie je wel, je kunt niemand in de regering vertrouwen. Polarisatiegraadmeter weer een flink aantal punten omhoog gedraaid.

Uit de afgewogen analyse van dit boek blijkt een veel subtieler waarheid. Het doen van al die WOB-verzoeken heeft nauwelijks wat opgeleverd, behalve dan het wegtrekken van ambtenaren van hun werkelijke taak. De Belastingdienst heeft fouten gemaakt, maar niet structureel de wet overtreden. Als er al sprake was van bewuste boosdoeners (wat juist niet het geval was) dan was de Belastingdienst zelfs waarschijnlijk niet eens de grootste. Waarom is bijvoorbeeld het ministerie van SZW, verantwoordelijk voor de wetgeving van de Kinderopvangtoeslag, zolang uit de wind gehouden? Dat is zelfs bewust gebeurd, onder andere door genoemde drie. En dat was volkomen onterecht.

Zoals ook uit het latere rapport "Ongekend Onrecht" is gebleken, was de Toeslagenaffaire een gevolg van gezamenlijk falen. Naast Belastingdienst en het Ministerie van SZW speelden daarin bijvoorbeeld ook het Ministerie van Financiën (de politieke aansturing van de BD met soms tegenstrijdige belangen) een rol. En de Tweede Kamer en de media, waaronder niet in de laatste plaats genoemde drie hoofdrolspelers zelf.

Want een belangrijke rol bij het ontstaan van de onmenselijk strenge Kinderopvangtoeslagwet en latere Fraudewet, die de Belastingdienst gehoorzaam uitvoerde waardoor het de boeman werd, speelde Bulgarenfraude. Grote hype in de media en hoge emoties in de Tweede Kamer. Van onder andere precies dezelfde spelers. Het zou om miljardenfraude gaan! In werkelijkheid ging het om nog geen tiende promille van het totale toeslagenbudget. Maar cijfers telden op dat moment niet, beeldvorming en emoties scoorden beter. Dus: alle ballen op het verscherpen van de controle op Toeslagen! Weekers: "Maar dan zouden de goeden wel eens onder de kwaden kunnen gaan lijden". Kamer: "Niet zeuren, doorpakken, en snel een beetje". Met in de hoofdrol onder andere Omtzigt, Leijten en Klein.

Dit boek laat zien dat politieke hyperigheid niet tot goede analyses leidt en ook niet effectief bijdraagt aan de probleemoplossing. Het zoeken van een schuldige is geen goede strategie. In de complexe overheidswereld is vaak geen schuldige aan te wijzen. Niemand heeft het zo bedoeld, het is een gezamenlijk falen. Door de nadruk op schuld gaan partijen zich indekken in plaats van effectief samenwerken. En wordt het algemeen vertrouwen in de politiek en overheid nog lager dan het al was.

Besef in plaats daarvan dat we een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben om problemen op te lossen. Neem een voorbeeld aan de medische wereld waar fouten in het team open besproken worden om herhaling te voorkomen. Niet om de schuldige te vinden, want de meeste mensen deugen en hadden het zo echt niet bedoeld.