De verrassing van Lidia

Ze kwam uit Marioepol - Natascha Wodin

In 2018 verschenen in het Nederlands de romans Die nacht zag ik haar van Drago Jancar en De verloren toon van Lida Winiewicz. Beide romans zijn getuigenissenromans uit Midden- en Oost-Europa die een ander licht werpen op de Tweede Wereldoorlog dan zoals ik die heb leren kennen in De Aanslag van Harry Mulisch en De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans.
Anders dan Lida Winiewicz (1926) die de oorlog in Wenen als jong meisje meemaakt en wonderlijk overleeft, maar als wees overblijft, is het niet Natascha Wodin (1945) die de hoofdpersoon is in Ze kwam uit Marioepol, maar haar moeder Jevgenia Jakovlevna Ivastsjenko (1920) die voor altijd van haar familie gescheiden en vermoedelijk verweesd in 1944 als Ostarbeiter in Duitsland wordt tewerk gesteld. In het naoorlogse Duitsland kan de 25 jarige vrouw, zwaar getraumatiseerd, haar leven niet meer oppakken hoewel ze twee dochters krijgt, van wie Natascha de oudste is, en loopt ze op 10 oktober 1956 in de rivier de Regnitz bij (waarschijnlijk) Forchheim.

Ze kwam uit Marioepol is geen roman, maar een verslag van de schrijfster aan ons lezers over de zoektocht naar haar moeder, naar wie haar moeder was. Natascha Wodin is al decennia een Duitse schrijfster en heeft diverse literaire prijzen ontvangen. En toch heeft ze altijd gedacht dat haar ouders tot de onaanraakbaren van de duitse samenleving behoorden. Eerst op de vlucht voor de Sovjets en dan als dwangarbeiders gedeporteerd naar Duitsland.
Dankzij internet komt Wodin erachter dat de familie van haar moeder tot Russische adel behoorde, tot de hoogste maatschappelijke klasse van Marioepol. Van haar moeder zelf heeft ze twee foto’s en een kostbare icoon die helemaal vanuit Oekraïne de geschiedenis overleeft en nu in haar Berlijnse appartement hangt.

Als lezer word je met Wodin meegenomen op haar zoektocht naar haar moeder en haar familie. Ze schetst een beeld van Marioepol in de oblast Donetsk in het zuidoosten van Oekraïne. Als lezer weet je dan dat de geschiedenis daar nu nog plaatsvindt met recente beelden van het gewapend conflict en van de neergeschoten vlucht MH17.

Jevgenia was de jongste van drie kinderen: Lidia, Sergej en Jevgenia. Het wrede van deze geschiedenis is dat Lidia door de Sovjets wordt gearresteerd en verbannen naar de gevreesde goelag Medvezja Gora, terwijl haar broer Sergej een beroemd zanger werd, de Sovjettroepen toezong en daarmee werd onderscheiden met de orde van de Rode Ster. Matilda Iosifovna de Martino, de moeder van Jevgenja reist haar oudste dochter Lidia achterna en komt nooit meer terug. Dit verdriet draagt Jevgenja haar leven lang met zich mee. Van iedereen verlaten, maar vooral door haar moeder die voor haar oudste dochter kiest en niet voor haar.

Er zitten wonderlijke vondsten in de zoektocht van Natascha Wodin. Zo blijken de verhalen van haar moeder dat haar grootmoeder van Italiaanse komaf zou zijn waar te zijn; de mannelijke Russische vervoeging Iosifovna van haar overgrootvader blijkt van Giuseppe te komen. En uiteindelijk komt daar ook voor de lezer een grote verrassing dankzij het internet: nieuws van Lidia.

Ze kwam uit Marioepol is een prachtige zoektocht van Natascha Wodin naar haar herkomst en leert de West-Europese lezer een getuigenis die tot voor kort onbekend was:
‘De overlevenden van de concentratiekampen hadden wereldliteratuur voortgebracht, boeken over de Holocaust vulden bibliotheken, maar de niet-Joodse dwangarbeiders die aan de vernietiging door werk waren ontsnapt, zwegen.’

Met dank aan uitgeverij atlas contact die mij verkoos om dit boek te lezen en een recensie te schrijven voor De Club van Echte Lezers.