Nadenken over liefde, kan dat? In dit boekje wel.

Nora Kreft, filosofe, senior docent aan de University of Winchester en wetenschappelijk medewerker aan de Humboldt University of Berlin, vertelt in haar dankwoord dat ze met een vriend van de familie die hoogleraar filosofie was, brieven uitwisselde toen ze elf was. In de brieven vertelde hij haar over een café waar filosofen uit verschillende tijden samenkwamen om te discussiëren. ‘Dit boek is er in zekere zin een voortzetting van,’ schrijft ze.
Samenkomen en discussiëren over filosofische onderwerpen, in aangename omstandigheden, blijkt van alle tijden. Plato schetst in de beroemde tekst ‘Symposium’ (Συμπόσιον) een beeld van een feest (symposium) bij Agathoon waar de elite van Athene kwam aanliggen en de aanwezigen afspraken om elk een lofrede te brengen op Eros (Ἔρως”) de god van de liefde.
Als navolging op deze mooie voorbeelden brengt Nora Kreft acht filosofen uit diverse tijdperken samen rond de tafel van Immanuel Kant. Zij krijgen ook de opdracht om de essentie van liefde te bespreken: Socrates (°469 v.Chr.), Augustinus (°354 n.Chr.), Immanuel Kant (°1724), Søren Kierkegaard (°1813), Sigmund Freud (°1856), Max Scheler (°1874), Simone de Beauvoir (°1908) en Iris Murdoch (°1919) verdiepen zich in elkaars liefdesideeën en bereiden samen een lekkere maaltijd.
Nora Kreft start het boek met een heel beknopte maar nuttige situering van elke filosoof.

Hoe verloopt de discussie rond de tafel? Eén van de filosofen presenteert zijn ideeën over liefde. De bereidheid tot luisteren bij de anderen is groot. Nadien komen de reacties los. Zo gaat elk van de voorgestelde denkbeelden onmiddellijk de confrontatie aan met de inzichten van de andere filosofen. Onderwerpen die aan bod komen: liefde en wijsheid, liefde en lust, kan je van machines houden, kan een robot liefhebben, liefde en autonomie, kan je de kunst van het liefhebben leren, pro en contra van dating apps, de onvervangbaarheid van de geliefde, recht op liefde, is liefde rechtvaardig?
‘… Het voorbeeld toont mijns inziens aan dat liefhebbende mensen niet meer serieus nadenken over rechtvaardigheid wanneer hun geliefden in acute nood verkeren. Vragen over de rechtvaardige verdeling zijn dan nauwelijks of helemaal niet relevant voor hun handelen. Dat lijkt deel uit te maken van hun liefde. Want zouden wij niet twijfelen aan de liefde van een vader die koelbloedig verder zou nadenken en bij twijfel de onbekende persoon uit het meer zou redden in plaats van zijn dochter? Als dat inderdaad zo is, is er een fundamenteel probleem met de liefde…’
De lezer ontdekt hoe een filosofisch gesprek zich kan ontwikkelen met Gedachte-experimenten, voorbeelden en tegenvoorbeelden, deductieve en inductieve redeneringen. De redeneringen zijn effectief in het overbrengen van enkele essentiële ideeën van de aanwezige filosofen, al wordt het allemaal heel compact voorgesteld. Hier en daar voegt Nora Kreft korte informatieve blokken toe:
‘In 2018 werd in Zweden een wet aangenomen die inhield dat alle betrokkenen expliciet met woorden of gebaren hun toestemming moeten geven voordat ze legitiem seks met elkaar kunnen hebben. Dat is nog niet helemaal hetzelfde als Immanuels idee van een overeenkomst, maar gaat wel in die richting.’
De filosofen spreken vanuit verschillende tijdperken, wat interessant is, maar de historische context krijg je natuurlijk weinig mee. Toch is het fijn om te zien hoe bepaalde ideeën de tijd trotseren en ook hedendaagse vraagstukken kunnen verhelderen.
Nora Kreft geniet ervan om de filosofen op elkaar te laten reageren en hierbij weetjes over hen te verwerken. Hierdoor kan je af en toe fronsen of glimlachen bij haar creatieve vondsten en soms hilarische situaties. De speelse taferelen maken de tekst luchtiger al worden ze soms wat kinderlijk verwoord.
Dit pocketformaat boek van 217 pagina's zal waarschijnlijk in de smaak vallen bij lezers met enige ervaring in filosofie of bij degenen die niet terugschrikken voor een beetje denkwerk. Hoewel het boek gemakkelijk leest, kan te snel lezen de pret bederven want Nora Kreft wil de lezer meevoeren in het debat en hierin slaagt ze goed. Het boek nodigt uit tot verder lezen en dit kan aan de hand van een uitgebreide literatuuropgave, waarin Nora Kreft ook verwijst naar een artikel van haar onderzoek ‘Love and autonomy’ in The Oxford Handbook on the Philosophy of Love.
Ik citeer nog graag Nora Krefts idee over het belang van liefde als filosofisch onderwerp:
‘Ik hoop dat hun ideeën prikkelen tot meedenken. De tegenwoordige filosofie van de liefde heeft namelijk dringend meedenkers nodig. Enerzijds omdat zij nog relatief jong is (… ) anderzijds omdat liefde in onze politiek woelige tijden een belangrijk thema is. (…) Zij opent de ogen voor de fundamentele onvervangbaarheid van alle mensen en doet een gevoel voor gerechtigheid ontwaken. (…) liefhebbende mensen zijn vindingrijk, ze geven niet snel op. Daarvan moeten we profiteren om de grote vraagstukken van onze tijd aan te pakken.’
Of om het met Jacques Brel te zeggen:
‘Zonder liefde warme liefde weent de zee, de grijze zee...’

Oorspronkelijke titel:
Was ist Liebe, Socrates? Die großen Philosophen über das schönste aller Gefühle – Nora Kreft
Vertaling: Aad van der Kooij/Vitataal
Luchtige illustraties: Martina Frank