Vijfentwintig levens hingen aan een zijden draadje

Enkele jaren geleden schreef de Britse schrijfster en kostuumhistoricus Lucy Adlington (1970) een fictief jeugdboek over het naaiatelier van Auschwitz; 'Het rode lint'. Naar aanleiding van dit boek ontving ze brieven van familieleden en nabestaanden van de kleermaaksters en kwam ze in contact met de enige nog levende kleermaakster uit die tijd, Bracha. Adlington besloot de geschiedenis van het atelier verder te onderzoeken. Dat resulteerde in het indrukwekkende boek, 'De kleermaaksters van Auschwitz'.

Toen ik het boek kocht, dacht ik dat het een historische roman was maar het is een informatief boek. Het leest niet altijd even makkelijk. Vooral in het begin verwerkt Lucy Adlington heel veel informatie en lijkt ze van de hak op de tak te springen. De informatie is allemaal erg interessant, maar het voegt niet altijd evenveel toe aan het verhaal wat moet worden verteld. In het eerste deel van het boek maak je kennis met 25 naaisters. Adlington vertelt over hun jeugdjaren en hun familie. Veel naaisters waren op jonge leeftijd al bekwame naaisters of kwamen uit een familie van bekende kleermakers. Adlington vertelt ook veel over de vooroorlogse modewereld. Door de illustraties van mode advertenties krijg je een goed beeld van die tijd. Joden speelden een belangrijke rol in de kledingindustrie. Naast beroemde Joodse kledingmakers, waren er ook veel Joodse stoffenwinkels en warenhuizen. Bij het uitbreken van de oorlog werden de winkels onteigend. Totdat de deportaties begonnen, mochten de eigenaren veelal nog enige tijd als werknemer in hun eigen zaak blijven werken. Kleding in die tijd werd voorzien van een etiket waaraan je kon aflezen dat het niet door Joden gemaakt was. Ondanks al deze maatregelen maakten veel Duitsers, hoe tegenstrijdig het ook was, maar wat graag gebruik van de vaardigheden van de goede Joodse naaisters en kleermakers. Ze werden tewerkgesteld in kledingfabrieken en in Auschwitz ontstond zelfs een naaiatelier!

Marta Fuchs had de leiding over de Obere nästube. De naaikamer was gevestigd in de kelder van het strafgebouw. De vrouwen werkten hier en sliepen er in stapelbedden. De bedden waren veel beter dan in de barakken. Het team van Marta bestond niet alleen uit ervaren naaisters. Om zoveel mogelijk vrouwen te kunnen redden nam Marta ook leerlingen in dienst en vrouwen die de ruimte netjes moesten houden. In het atelier stonden mappen met foto's van kleding en ontwerpen. Duitse vrouwen (ook van buiten het kamp) konden hun gewenste jurk uitzoeken. Het uitzoeken van het gewenste model en het doorpassen van de jurken gebeurde onder leiding van Marta. De meisjes hadden zo min mogelijk contact met hun Duitse klanten. Hunya kon goed patronen tekenen. Marta, Irene en Bracha gingen onder leiding van SS-vrouw Elisabeth Ruppert regelmatig winkelen in de Kanada. De Kanada was een groot pakhuis waar de koffers van onlangs gearriveerde gevangenen binnenkwamen. De vrouwen moesten kleding van goede kwaliteit uit grote bergen kleding vissen, die ze voor hun klanten op maat moesten maken. In de Kanada was er een overvloed aan stoffen, ritsen, knopen, borduurzijde en ander naaifournituren aanwezig. In de naaikamer werkte de vrouwen met goede machines en hadden vrij veel gereedschap. Allemaal gestolen uit de vele Joodse kleermakersbedrijven. De vrouwen werkten onder hoge druk. Er moesten twee jurken per naaister per week worden geleverd. Goed werk werd beloond met extra brood of een stuk worst; ofwel een extra dag om te mogen blijven leven!

Toen ik halverwege dit boek was draaide de film 'The zone of interest' in onze plaatselijke bioscoop. De film gaat over het gezinsleven van Rudolf en Hedwig Höss en hun vijf kinderen. Het is niet voor te stellen dat deze liefhebbende vader tienduizenden Joodse kinderen heeft laten vermoorden. Het gezin woonde in een huis naast Auschwitz. In de film zie je weinig van de gruwelen die zich hier afspelen. Maar terwijl het gezin gezellig in de tuin vertoeft of zich in huis vermaakt zie je als toeschouwer op de achtergrond de rookwolken van de ovens verschijnen en hoor je de treinen aankomen. Omdat je weet wat dit betekent, kijk je vol gruwel naar het gezin. Veel van wat er in het boek beschreven staat, komt ook in de film voorbij. Zo draagt de oudste zoon Klaus vol trots het Nazi-uniform wat in het boek beschreven wordt. Zien we hoe Hedwig kledingstukken uit de kanada verdeelt onder haar personeel. Zonder enige schaamte eigent ze zichzelf een bontjas toe. Ook komt Marta in de film voorbij. Marta zorgde voor het verstellen en het maken van de kleding voor het gezin. In de film doet ze dit nog in het huis van de familie Höss. Marta was de oprichtster van het naaiatelier. Het is echt aan te raden deze film te kijken als je het boek gelezen hebt. Het verhaal van Lucy Adlington komt zo nog beter binnen.