Geestesziek

Net terug van een vakantie in Denemarken staat er in de Volkskrant een artikel over de Deense schrijfster Tove Ditlevsen. De meest literaire en succesvolste schrijfster in Denemarken. Ik ken haar in het geheel niet.
De Volkskrant beschrijft haar leven. Komt uit een arm milieu in Kopenhagen. Is 4 keer getrouwd en evenzovele keren gescheiden. Ontwikkeld een drugs- en alcoholverslaving. Pleegt zelfmoord op 58 jarige leeftijd. Is bij leven nooit erkend. Heeft achteraf alle records gebroken en prijzen gekregen. Een op voorhand zeer interessant gegeven.
Ik koop niet de biografie. Ik koop één van haar meest bekende boeken. De Gezichten dat verscheen in 1963. Ik was nog niet geboren. De Volkskrant beschrijft het als een indringend verhaal over iemand die dement wordt, en dat proces wordt vanuit de hoofdpersoon zelf beschreven. Beklemmend.

Mijn vader had Parkinson met Dementie. Ook hij zag regelmatig dingen die er niet waren. Of hij was op plekken waar hij niet was. Ook niet in deze tijd. Voor hem was het echt. Hij had mensen om zich heen nodig om in het hier en nu te blijven.
Ik den dus benieuwd wat Ditlevsen beschrijft. Misschien weet ik beter wat mijn vader zag en waar hij was.

De Gezichten is vertaald naar het Nederlands in 2022. Een prettig vormgegeven uitgave. Mooie rustige omslag. Stilistische afbeelding op de voorkant.
Ditlevsen verteld het verhaal van Lise Mundus (overigens de meisjesnaam van haar moeder). Zij is veertig. Een schrijfster van kinderboeken. Getrouwd met Gert, een hoge ambtenaar op een ministerie (net als de tweede man van Ditlevsen), en drie kinderen: Hanne, Soren en Mogens. En dan is er nog Gitte, een inwonende huishoudster.

Lise heeft een writers block en verdwijnt langzaam maar zeker in een eigen wereld en raakt afgescheiden van haar omgeving. Ditlevsen beschrijft het proces stap voor stap. Lise begint geluiden en gesprekken te horen die er volgens de betrokkenen niet zijn. Ze wordt achterdochtig. De wereld en alles wat ze kent keert zich langzaam maar zeker tegen haar. Ze wordt voor haar gevoel vergiftigd. Ze neemt bewust een overdosis pillen om uit haar eigen huis weg te komen, en komt in een inrichting terecht. Daar verdwijnt ze verder in haar eigen wereld. Ze hoort stemmen achter roosters, in de verwarming en in haar kussen. Ze geeft haar initiële verzet op en gedoogd de behandelingen.

Ditlevsen beschrijft het proces van vervreemding zeer gedetailleerd. Stap voor stap verdwijnt ze in haar eigen wereld. En raakt uiteindelijk compleet los van de reële echte werkelijkheid. In die eigen wereld van Lise bestaat echter ook een logica. Ze herinnert zich de eigen waanbeelden als onderdeel van haar eigen wereld. En ze beschouwt de echte wereld als vreemd en vijandig. Haar eigen wereld is volstrekt logisch, rationeel en helder. De waanbeelden vormen voor haar de echte werkelijkheid met eigen logische verbanden.

Als lezer wordt je door Lise stap voor stap meegenomen in haar waanwereld. Voor Lise wordt dat de realiteit. Je hoort Ditte praten achter het ‘onderhandelings’-rooster in de badkamer en via een luidspreker in het kussen. Je bent onderdeel van de vervreemde werkelijkheid van Lise. Er ligt veel nadruk op gezichten. Sommige mensen hebben de gezichten van anderen. Als maskers die verwisseld kunnen worden. Of voor Lise bekende mensen blijken ineens totaal anders te reageren. Een ander gezicht te tonen als het ware. Je voelt de beangstigende gedachten van Lise van nabij. En er is een moment dat Lise beseft dat ze geestesziek is geworden. Het verhaal gaat niet, zoals de Volkskrant beschrijft, over dementie. Lise lijdt eigenlijk veel meer aan een psychose.

Ditlevsen beschrijft de psychose van Lise zeer overtuigend. Je maakt het zelf mee. Je bent er bij hoe de werkelijkheid zich langzaam helemaal omdraait. Een knap geschreven boek! En dat dus in 1963! Toen de kennis en acceptatie van dergelijke psychoses waarschijnlijk echt anders was dan nu. Dus ook gedurfd!