De kooi kan leeg

In 1980, toen de film Airplane!  uitkwam, werd de automatische piloot ingeschakeld op het moment dat de piloten niet meer in staat waren om het vliegtuig te besturen. Tegenwoordig worden vliegtuigen voornamelijk 'bestuurd' door de automatische piloot en is de menselijke piloot slechts aanwezig om de meters en lampjes in de gaten te houden. Piloten, zeker in de burgerluchtvaart, zijn computerpersoneel geworden en dat is een probleem. Stel je voor dat je in plaats van je auto zelf te besturen, vrijwel altijd gebruikmaakt van de ingebouwde automatische bestuurder en je moet - om wat voor redenen dan ook - plotseling zelf de auto bedienen, heb je dan genoeg rij-ervaring opgedaan om in die situatie direct en goed te handelen? Waarschijnlijk niet.

Een ander gevolg van het automatisch besturen van vliegtuigen is dat het niet alleen het werk van de piloten heeft veranderd, maar ook dat er werk verdwenen is. Er is geen behoefte meer aan navigators, radio-operatoren en boordwerktuigkundigen in de cockpit. In plaats van vijf goed opgeleide, best betaalde professionals is er nu nog slechts werk voor twee piloten. En zelfs die zijn eigenlijk niet meer nodig, want er zijn experts die, verwijzend naar het succes van de inzet van militaire drones, opperen dat zelfs die twee piloten er wel eens twee te veel zouden kunnen zijn. De glazen cockpit is een glazen kooi geworden voor de twee mensen die er nu nog zitten, maar het duurt waarschijnlijk niet lang meer voordat die kooi leeg is. Niet omdat de mensen eruit ontsnapt zijn, maar omdat ze daar overbodig zijn.

Dat automatisering banen kostte en kost, weet iedereen, maar zolang het smerig of saai werk is dat geautomatiseerd wordt én de automatisering nieuw en aardiger werk oplevert, vindt niemand dat een probleem. Nicholas Carr beweert, en hij is niet alleen, dat we inmiddels op het punt zijn aangeland dat de automatisering nog slechts werk kost en niet langer uitdagend nieuw werk voor mensen oplevert.  Diverse nieuwsartikelen van de afgelopen weken lijken dat te bevestigen. Er wordt door de bedrijven inmiddels wel weer geïnvesteerd, maar niet in banen voor mensen. Het bewijs wordt geleverd door de koppen van nieuwsartikelen van de laatste paar weken: “Banken over 20 jaar: Het worden IT-fabrieken” of “Asscher: robots pikken banen in” of “Nine jobs that humans may lose to robots”.
Dat hoeft niet erg te zijn, zoals de schrijver van “When robots take our jobs, humans will be the new 1%.” uitlegt, maar Carr is daar niet zo zeker van. Natuurlijk biedt automatisering kansen, maar hij ziet voorlopig nog volop problemen en gevaren. Hij beweert, onderbouwt en toont aan o.a. dat automatisering de zorg vooralsnog duurder heeft gemaakt (en lang niet altijd beter) en laat zien hoe het gebruik van computers door architecten hun creativiteit en inventiviteit negatief beïnvloedt.

Ondanks het feit dat Carr vooral bezwaren naar voren brengt en de problemen van (de huidige wijze van) automatiseren breed uitmeet, is het geen door en door negatief boek. Hij geeft ook suggesties en voorbeelden ter verbetering.
Een enkele keer gaat Carr op de stoel van een filosoof zitten en filosofeert er lustig op los. Dat gebeurt niet altijd even overtuigend, want argumenten waarin termen als diep(e cognitieve processen), rijk(e kennis), echt(e wereld) worden gebruikt, doen nogal Platoons aan en overtuigen niet genoeg. Daar waar Carr over toepassingen en hun gevolgen vertelt, is hij echter zeer overtuigend en duidelijk in zijn element. De variëteit aan onderwerpen die hij behandelt, toont aan dat de automatisering letterlijk op alle gebieden binnensluipt en ons allemaal op diverse momenten en manieren zal raken. Of het nu kunst betreft, of je werk als programmeur of kok, of het gaat om de wijze waarop landen oorlog voeren, of om de goochelkunsten van je smartphone, of de gehele gezondheidszorg, overal kom je software tegen. Resistance is futile, maar (mee)veranderen niet.