Fijnzinnig, betoverend en origineel

Esme wordt geboren in een wereld van woorden. Moederloos en onbedwingbaar nieuwsgierig brengt ze haar tijd door in een schuur waar haar vader met een team mannen één missie hebben: woorden verzamelen voor de allereerste Oxford English Dictionary.
Hoewel de figuur Esme fictief is, is dit verhaal over de totstandkoming van het grote woordenboek op waarheid gebaseerd. Esme staat model voor de vrouwen die – hoewel in eerste instantie nergens genoemd – er wel degelijk een grote bijdrage aan hebben geleverd. Veel personages, waaronder de sleutelfiguur Ditte, hebben werkelijk bestaan.
In de schuur, het scriptorium genoemd, staan de wanden vol met kasten met honderden vakjes waarin de blaadjes verzameld en gesorteerd worden. Een monnikenwerk. Het heeft 75 jaar geduurd voordat het woordenboek klaar was.

Het verhaal wordt geheel verteld vanuit Esme. Het scriptorium oefent haar hele leven een blijvende aantrekkingskracht op haar uit. Lizzie, het dienstmeisje, zorgt al voor haar sinds haar kinderjaren. Ze is haar vriendin, bijna een surrogaatmoeder. Esme is gebiologeerd door de blaadjes met woorden erop. Ze verzamelt de verloren, overbodige, op de grond gevallen of domweg afgekeurde blaadjes ongemerkt in een houten koffer van Lizzie.

Als Esme in contact komt met strijdsters voor het vrouwenkiesrecht, begint ze haar eigen verzameling woorden aan te leggen. Vrouwenwoorden, noemt ze die. Woorden uit de spreektaal, van de straat, die nergens op schrift zijn vastgelegd en daardoor voor de officiële norm niet meetellen als bestaande woorden. Ook schunnige taal, waar ze niet voor weg loopt; integendeel, ze zoekt juist die mensen op die haar daarover kunnen inlichten. en die de onderdrukking van vrouwen illustreren.

Pip Williams beschrijft Esme’s naïviteit in die eerst jaren heel fijnzinnig. Haar begrip en kennis groeit met haar levenservaring mee, maar schaamte blijft totaal uit. Ze ontdekt de kracht van woorden, die haar helpen de wereld beter te begrijpen. Ze mengt zich ook op een bescheiden manier in de strijd voor het vrouwenkiesrecht.

Net als Esme de draai in haar leven gevonden heeft, sijpelen de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog het verhaal binnen, de dreiging van het leger dat de mannen opeist, de jongens die niet meer terugkomen, en het raakt haar persoonlijke leven ook. Williams stijl is heel indringend, zonder ook maar ergens sentimenteel te worden, een genot om te lezen.

In dit boek speelt de Oxford University Press zoals die begin 20e eeuw was een grote rol. Het oude ambacht van letterzetter en drukker mooi tot zijn recht. Williams heeft hier veel research gedaan het het prachtig verweven in het verhaal.

Een belangrijke rol is ook weggelegd voor het woord bondmaid, hier vertaald als ‘broodslavin’, maar dat eigenlijk dienstmaagd, slavin betekent. ‘Broodslavin’ is best raar woord, waarvan ik me afvraag waarom de vertaalster hiervoor gekozen heeft. Overigens is het een hele klus in dit boek, om de gebruikte Engels woorden goed te vertalen, dat vereist nog meer precisie dan een ‘gewoon’ verhaal vraagt. Daar is de vertaalster, op die een uitzondering na, heel goed in geslaagd

‘Het boek van vergeten woorden’ is een zeer origineel, betoverend verhaal. Met een prachtige afloop ook nog.