Hoe de Transsylvaanse adel langzaam maar zeker tenonder gaat

Graaf Miklós Bánffy (1873 – 1950) werd geboren in een van de machtigste families van het toenmalige Transsylvanië, dat tegenwoordig bij Roemenië behoort. Zodoende kende hij het wel en wee van de adel uit die tijd als geen ander. De edellieden vermaken zich met de jacht of redden hun eer door te duelleren. Zij reppen zich van bal naar bal, waar copieuze maaltijden worden gevolgd door een diner dansant tot het moment dat de zon weer opkomt. Die gelegenheden zijn tevens de ontmoetingsplek voor huwbare jongelui.
De aristocraten beheerden en beheersten het dagelijkse leven door middel van werkverschaffing op hun uitgestrekte landerijen, maar ook door de politiek. Protagonist van de Transsylvaanse trilogie is graaf Bálint Abády, een personage dat deels op Bánffy zelf is geënt. In deel 1, Geteld, geteld, komt Abády rond 1905 op voor de Transsylvaanse boerenstand. Transsylvanië, dat in die jaren onderdeel vormt van de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije, is het vijfde wiel aan de wagen. Abády begeeft zich in de politiek, zoals ook Bánffy zelf (hij was onder andere diplomaat en Hongaars minister van Buitenlandse Zaken). Daarnaast zet hij zich in voor de artistieke ambities van zijn adellijke neef László Gyeröffy, die in de familie op weerstand stuiten. Terwijl Abády zijn best doet het populistisch extremisme dat in die tijd de kop opsteekt te bezweren, belandt László in de goot: hij zuipt zich iedere avond klem en vergokt zijn hele (en andermans) vermogen.

In Te licht bevonden, het tweede deel van de trilogie, zijn twee hoofdthema’s te onderscheiden: politiek en ‘de’ liefde. Bánffy schetst met kennis van zaken de ontwikkelingen in de Dubbelmonarchie. Hoe verschillende etnische groeperingen steeds nationalistischer worden. Apponyi’s omstreden schoolwetten (wet XXVII, 1907), voorgesteld door Minister van Eredienst en Onderwijs Albert Apponyi van de conservatieve Onafhankelijkheidspartij, zijn daar een voorbeeld van: als er twintig of meer Hongaarse kinderen op een school zitten, moet daar verplicht onderwijs in de Hongaarse taal worden gegeven. Bálint probeert juist het algemeen belang voor ogen te houden. Hij wil de landbouwpolitiek hervormen, opdat Roemeense keuterboertjes niet meer worden uitgeknepen door Roemeense banken. Ook vraagt hij aandacht voor versnippering van de landbouw ten gevolge van verdeling onder alle erfgenamen. Waarom niet de homestead-aanpak van de Amerikanen kopiëren waarbij alle land naar de oudste mannelijke nazaat gaat? Zijn voorstellen getuigen van moed en van visie, ook al zijn ze in deze tijden van polarisatie misschien niet meer zo kansrijk. Abády klampt zich vast aan de waarden die hij van zijn grootvader heeft geleerd:

“Dat onze voorouders veelal in leidinggevende posities terechtkwamen, is ook niet verrassend, dat lag zo in de lijn van hun maatschappelijke positie, bezit en familiecontacten. Van tevredenheid kan pas sprake zijn als iedereen zijn opdrachten en verplichtingen naar behoren heeft vervuld. … Hoogmoedige familietrots is echter lachwekkend en schadelijk. Slechts in één geval kan het een krachtbron zijn, – en daar heb ik veel over nagedacht. Eigendunk helpt ons alleen als die niet naar buiten, maar naar binnen is gericht, alleen voor eigen gebruik.”

Het gros van de parlementsleden denkt echter vooral aan de eigen positie, zelfzuchtigheid neemt de overhand en men verliest het grote politieke geheel uit het oog. In meerdere regio’s steekt populisme de kop op, met valse bezweringen die het volk angst inboezemen. De populariteit van de populisten groeit, waardoor verdere versnippering optreedt. Eenmaal in de regering maken zij geen van hun beloften waar.

Het tweede thema is dat van de liefde. Al in Geteld, geteld kon je lezen dat Bálint smoorverliefd was op Adriënne, een ravissante schoonheid die echter met Pál Uzdy is getrouwd. Naarmate Uzdy steeds vaker agressief en gestoord gedrag vertoont, weet Abády haar langzaam maar zeker naar zich toe te trekken. Stiekem ontmoeten zij elkaar op de grens van hun beider landgoederen. Gravin Róza Abády, moeder van Bálint, ziet dat met lede ogen aan en informeert haar zoon dat als hij ooit voor die verdorven del zal kiezen, zij alle banden met hem zal verbreken. Toch zetten beide verliefden hun spel voort en werken toe naar een scheiding, opdat Adriënne Bálint een zoon zal schenken. Daarna zal gravin Abády het stel vast weer in haar armen sluiten.
Ook László Gyeröffy wordt verliefd, tegen beter weten in. Hij wordt uit de goot gevist door de mooie en rijke weduwe gravin Lázár. Ze neemt hem mee naar haar kasteel en in de maanden daarna groeit hij weer uit tot de beschaafde man die hij ooit was. Eén enkele opmerking van een vroegere ‘vriend’ doet hem echter wankelen. Zijn al Lázárs goede zorgen voor niets geweest?

De schrijver Bánffy wordt vergeleken met Tolstoj en Proust. Ook Couperus en Musil kun je hieraan toevoegen. Het wemelt van de personages, die tijdens de vele gala’s aanschuiven. De kleding en uitrusting van allen wordt minutieus beschreven. Dat Bánffy van vele markten thuis is, blijkt ook uit de beschrijving van paarden, de jacht en de natuur. Een heerlijk boek! Tip: lees direct daarna Kameraad Baron, van Jaap Scholten. Hij beschrijft de Transsylvaanse adel aan de hand van interviews met verarmde nazaten van die grootse lieden. De boeken van Bánffy zullen je daarna nog meer aanspreken!