Bron: allegorische ontologie

Een boek dat hoog op mijn lijstje van persoonlijke favorieten staat is ‘Bron’ van Rik Raven. Het is een boeiend verhaal met een diepgaande thematiek over overweldigende personages, wezenseenheid, geraakt worden, begeerte en zijn.
Het boek bestaat uit vijftien hoofdstukken en een epiloog. Elk hoofdstuk is vervolgens onderverdeeld in kleinere delen waarin steeds een van de hoofdpersonages centaal staat. Twee hoofdstukken bevatten belangrijke passages, namelijk ‘Leerlingen beproefd’ en ‘Schepper en schepping’. Deze hebben te maken met kwetsbaarheid, het geraakt worden door de ander en het spanningsveld tussen het individu en de massa. Een grappig feit is dat in dit boek als een personage wordt geïntroduceerd dat in ‘Zucht’ een belangrijke rol heeft, dus ergens is ‘Bron’ het bronnenboek voor het werk van Rik Raven.
Verder heeft ‘Bron’ intrigerende raakvlakken met de thematiek van ‘Misery’ (1). Beide boeken gaan op hun eigen manier in op de risico’s van bekend zijn, waanzin en het gebruik van drugs. De Amerikaanse bestsellerauteur schrijft heel beeldend en laat deze onderwerpen duidelijk zien. De Brabantse schrijfster speelt meer met het verhaal en laat niet alleen zien, maar voegt ook tegenstellingen toe waardoor literaire diepgang ontstaat.
In dit debuut van Rik Raven wordt waanzin vanuit verschillende hoeken beschreven. Zo komen de waanzin van het individu en de massa beide op een heftige manier aan bod, omdat ze niet zomaar laat zien hoe gek iemand is. De lezer wordt steeds door nieuwsgierig gemaakt naar het verhaal achter de persoon. Dit thema wordt versterkt door het motief van gehoorzaamheid en met name in hoofdstuk vijf is dit belangrijk.
Bekend zijn komt in ‘Bron’ op twee manieren aan bod: via bewondering en door angst. Het eerste geldt voor Rolf Dorinth en de tweede voor Baxan Kanter. Achter dit beeld gaat bij beiden kwetsbaarheid, eenzaamheid en gebrokenheid schuil. Dit wordt heel trefzeker en overtuigend beschreven door de auteur, waardoor de personages geloofwaardig, herkenbaar en bijna menselijk zijn.
Ook het gebruik van drugs komt op gevarieerde manier aan bod. Twee belangrijke personages hebben hier mee te maken. Waar de drug de een ondersteunt, helpt het de ander de vernieling in. Dit levert wederom een sterk contrast op. Het is boeiend om te zien hoe de een steeds meer verzinkt in de narigheid en de ander op een macabere manier door het gebruik versterkt wordt.

Waarin onderscheidt ‘Bron’ zich qua thematiek van het werk van Stephen King? Dit debuut gaat over eenwording vanuit dualiteit. Door een verlangen of gemis worden de personages geconfronteerd met hun innerlijke schaduw. Hierdoor krijgen ze de mogelijkheid om af te dalen naar hun innerlijke bron, waardoor ze dichter bij zichzelf komen te staan als ze zichzelf blijven.
Deze zijnsthematiek wordt ondersteund door de volgende motieven: begeerte, wezenseenheid en allegorische ontologie.
Begeerte is het verlangen naar een persoon, object of situatie. Ieder personage in het boek heeft hier mee te maken en geeft er aan toe. Dit levert enkele heftige, beangstigende, ontroerende passages op, waarin de lezer steeds met het diepste verlangen van de verhaalfiguren geconfronteerd wordt. Zo laat de auteur de kwetsbaarheid en haat zien, die in sommige personages schuil gaat.
Een ander verschil is de wezenseenheid, waarbij twee verschillende personen steeds dichter naar elkaar Dit motief komt in ieder boek van de auteur voor en is prominent in ‘Bron’ aanwezig. Voor vier personages is dit belangrijk en speelt de relatie leerling – leraar een belangrijke rol. De subtiliteit waarmee deze ontwikkeling naar eenheid beschreven wordt is prachtig. Voor mijn gevoel heeft het te maken met vanuit een verlangen geraakt worden door de ander.
Vanwege de thematiek kan het verhaal filosofisch uitgelegd worden, omdat ze raakvlakken heeft met de ontologie van Martin Heidegger. Deze duiding richt zich op het zijn van de hoofdpersonages in relatie tot hun denken, behoren, schijn en worden. (2) Een analyse van Dorinth en Kanter laat dan zien dat beiden veel menselijke schaduwtrekken hebben. Voor mij maakt hen dat op een confronterende wijze geloofwaardig.
In sommige passages is de combinatie van de plaats waar het verhaal zich afspeelt, verhaalfiguren en situatie zo sterk dat het geheel te zien is als een allegorie. Een voorbeeld hiervan is hoofdstuk 5.1 waarin kwetsbaarheid en lijden elkaar op een heftige wijze raken. Het beeld dat hier wordt gebruikt is shockerend maar geeft duidelijk weer in welke situatie Baxan Kanter zich bevindt. Voor mijn gevoel laat de auteur hier sterk de innerlijke kracht van de mens is. Hoe heftig de pijn en het lijden ook zijn er is een mogelijkheid om deze te doorstaan en te overwinnen.

Een motief dat steeds als en leidraad door de verhaallijn van de Baxan Kanter loopt is het paard. De semantische betekenis van het dier heeft een sterke relatie met het thema. Het paard is een begeleider naar verborgen schaduwen, daden uit het verleden, de onvrede in onszelf en de drijvende krachten van het onderbewustzijn. Ook symboliseert hij plotseling reageren, een eigen persoonlijkheid en machtsstrijd. (3)
Hoewel het geen gemakkelijk boek is, raad ik het toch aan iedereen aan die van spannende boeken houdt met de nodige filosofische diepgang.

1 Ekin, Yagmur, 2016. Misery by Stephen King. viewed 22 august 2019
2 Heidegger, M. (2014). Inleiding in de metafysica. Amsterdam: Boom uitgevers
3 Ruland, J. (2012). Krachtdieren: ontdek wel dier je levenspad kan begeleiden. Katwijk: Panta Rhei