Lezersrecensie
162 onvergetelijke dagen
Naar aanleiding van de oprichting van DiEM25 ben ik ‘Volwassenen onder elkaar’ gaan lezen. DiEM25 is een pan-Europese politieke beweging die eind 2015 door onder anderen Yanis Varoufakis werd opgericht en stelt dat Europa grofweg met vijf fundamentele problemen kampt: armoede, de vluchtelingencrisis, lage investeringen en een banken- en schuldencrisis.
Dat DiEM25 in het jaar 2015 zijn levenslicht zag, was geen verrassing. Griekenland had net een derde steunpakket geaccepteerd, maar had dat zonder Varoufakis gedaan. Hij was 162 dagen MinFin geweest, maar kon zich niet vereenzelvigen met de derde bail-out. Met de eerste twee overigens ook niet. Vandaar dat Varoufakis zijn ontslag indiende bij premier Tsipras. De maanden hierna gebruikte hij voor de uitwerking van deze politieke thriller en de oprichting van DiEM25.
Varoufakis trad pas aan na de verkiezingszege van Syriza in januari 2015. In zijn boek gaat het logischerwijs vooral over zijn 162 dagen als minister en niet zozeer over hoe het kon dat Griekenland in zo’n problematische situatie terecht was gekomen. In het kort: Griekenland kampte in 2009 met een enorm begrotingstekort. Daar zijn allerlei redenen voor aan te voeren. Zo leenden corrupte Griekse politici miljarden voor duistere overheidsprojecten, maar aan de andere kant was er een goede reden waarom Griekenland die leningen snel konden krijgen.
Onder druk van de EU besloten Franse en Duitse banken om te concurreren met de banken in het VK en de VS. Ze besloten na de lancering van de euro (waarvan Varoufakis in een bijzin zegt dat deelname van Griekenland aan dit project niet verstandig was) om enorme sommen te lenen aan onder meer Spanje en Griekenland. Begrijpelijk: de nationale rentestanden in Griekenland zweefden rond de 14 procent, maar nu konden Griekse kredietnemers tegen 1 tot 4 procent rente lenen.
In het begin van het boek wordt uitgelegd dat de reden van de trojka om Griekenland te redden, helemaal niets te maken had met compassie voor de Griekse burger. Nee, de Franse en Duitse banken (die flink in de problemen zaten) moesten gered. Varoufakis citeert econoom Joseph Stiglitz, die aangeeft dat (70 tot 80 procent van) het steungeld is gebruikt om schuldeisers uit de private sector te betalen. Lees: Duitse en Franse banken.
Griekenland treft zeker blaam (al gaat Varoufakis hier nauwelijks op in en dat is zonde), maar in de zoektocht naar het ontstaan van de crisis mag ook worden gekeken naar bankiers die de Grieken aanzetten om geld aan te nemen dat ze onder normale omstandigheden nooit hadden mogen krijgen.
Voor de trojka was het redden van de banken dus een indirecte reden om in te springen. De directere reden was simpel: de eurozone moest gered. Maar ook: er moest een signaal worden afgegeven, vandaar dat Griekenland tot drie keer toe werd ‘gered’.
Die bail-outs omvatten in het kort keiharde bezuinigingen op pensioenen, flinke belasting- en btw-verhogingen en de privatisering van alles van enige waarde. Varoufakis’ analyse mag ik als economisch leek delen: wil je een land waarvan de inwoners al tot de bedelstaf zijn veroordeeld, economisch laten groeien, dan heeft verder uitknijpen weinig zin. Sterker: het werkt averechts en zorgt enkel voor diepe onrust, een hoge mate van verdeeldheid en leidt ertoe dat de onhoudbare schuld nog onhoudbaarder wordt dan-ie al was.
Het ironische is, schrijft Varoufakis, dat de trojka helemaal geen interesse had om de schuld houdbaar te maken. Griekenland moest simpelweg geknecht en werd gebruikt als een proeftuin. Enkel om Griekenland als precedent te gebruiken voor andere landen die hun begroting niet op orde zouden hebben en om te laten zien dat de trojka geen mededogen kent als het haar menens is.
De technocraten van de trojka wisten dondersgoed dat de bail-outs Griekenland economisch niet verder zouden helpen. Dat hebben figuren als Lagarde, Moscovici, Draghi en Schäuble zelf tegen Varoufakis gezegd. Maar technocraten blijven technocraten. Bij vergaderingen van de Eurogroep was er vaak totale desinteresse in de voorstellen van Varoufakis. Schuldverlichting was simpelweg geen optie.
Met name Dijsselbloem, de voorzitter van de Eurogroep, krijgt er flink van langs. Hij is ongeïnteresseerd (hij leest non-papers niet eens), heeft nul oog voor de desastreuze gevolgen voor de Griekse burger indien Varoufakis zou instemmen met de trojka’s voorstellen, is slinks (zo negeert Dijsselbloem Varoufakis na enige tijd om enkel met premier Tsipras direct te kunnen onderhandelen), doet beloften waarop hij later (al dan niet onder druk) moet terugkomen, is niets meer dan een vazal van Schäuble en Merkel en is het niet met Varoufakis’ lezing eens dat een nieuw democratisch verkozen Grieks kabinet een mandaat heeft om met de trojka te onderhandelen over een nieuw contract. Over een gebrek aan democratisch besef gesproken.
Uiteindelijk is Dijsselbloem is maar in één ding geïnteresseerd: inpakken en wegwezen. Maar omdat Varoufakis weigerde om bij het kruisje te tekenen, raakt Dijsselbloem steeds gefrustreerder en eist hij zelfs Varoufakis’ ontslag. Een van de vele citaten over Dijsselbloem: “Jeroen stuurde de vergadering vakkundig naar weer een impasse.” Dijsselbloem heeft zelf overigens ook politieke memoires opgetekend in ‘De Eurocrisis’. Wellicht een aanrader voor degenen die geïnteresseerd zijn in hoe Dijsselbloem de confrontaties met Varoufakis in die zes maanden zelf heeft beleefd.
Dijsselbloem is niet de enige apparatsjik met wie Varoufakis de vloer aanveegt. Tsipras is misschien wel het opvallendste slachtoffer. De premier bewoog zelf hemel en aarde om Varoufakis in zijn kabinet te krijgen om een schuldverlichting af te dwingen bij de trojka. Ze werden vrienden, zworen trouw aan elkaar, maar toen de druk op de premier werd opgevoerd, ging Tsipras door de knieën, verraadde hij min of meer Varoufakis en veroordeelde hij Griekenland tot een langer verblijf in de schuldengevangenis. Want let wel: in 2017 publiceerde het IMF nog een rapport waarin men stelde dat schuldverlichting beslist noodzakelijk is, omdat de Griekse schuld anders onhoudbaar blijft. Precies dat horen we Varoufakis in ‘Volwassenen onder elkaar’ tientallen keren zeggen.
Critici schilderen Varoufakis af als een Don Quichot, als een tactloze, halsstarrige en botte MinFin die niet inzag dat de ‘hervormingsprogramma’s’ van het IMF, de Europese Centrale Bank en de Europese Commissie Griekenland weer licht zouden bieden aan het einde van de tunnel. Het gevoel dat na het lezen van het boek overblijft, is dat de trojka nooit geïnteresseerd is geweest in steekhoudende tegenargumenten. Een concreet voorbeeld: Varoufakis was met de Chinezen akkoord over een miljardeninvestering in de haven en het spoorwegnetwerk. Totdat Merkel de Chinezen terugfloot en zo haar laars nog net even wat steviger op de keel van het ministerie van Varoufakis drukte.
Varoufakis toont zich in het boek zelfkritisch. Hij heeft zich vergist in kabinetsleden, was soms misschien van te goed vertrouwen en geeft toe dat bepaalde maatregelen lang niet altijd foutloos waren. Ook komt hij met een verrassende uitleg die ik slechts ten dele deel. De falende Europese aanpak in het Griekenland-dossier heeft het populisme in het continent aangewakkerd. Hij vergeet hierbij dat de Europese steun aan Griekenland en anti-Europese sentiment ook kan hebben versterkt.
Varoufakis heeft niet alleen inhoudelijk een politieke must read geschreven, maar het is ook nog eens stilistisch van een uitzonderlijk niveau. Zijn metaforen snijden stuk voor stuk hout en Varoufakis beschikt over dat ene vermogen dat iedere schrijver op zijn minst zou moeten hebben: de kunst om de lezer iedere pagina zo snel mogelijk om te laten slaan.
Varoufakis kondigt op de laatste pagina’s van ‘Volwassenen onder elkaar’ reeds de oprichting van DiEM25 aan. We zijn inmiddels drie jaar verder en Varoufakis zit namens de Griekse tak van DiEM25 in het Griekse parlement. Ditmaal bindt hij dus niet meer vanuit Maximos, maar vanuit de oppositiebankjes de strijd aan met trojkagezinde parlementariërs.
Dat DiEM25 in het jaar 2015 zijn levenslicht zag, was geen verrassing. Griekenland had net een derde steunpakket geaccepteerd, maar had dat zonder Varoufakis gedaan. Hij was 162 dagen MinFin geweest, maar kon zich niet vereenzelvigen met de derde bail-out. Met de eerste twee overigens ook niet. Vandaar dat Varoufakis zijn ontslag indiende bij premier Tsipras. De maanden hierna gebruikte hij voor de uitwerking van deze politieke thriller en de oprichting van DiEM25.
Varoufakis trad pas aan na de verkiezingszege van Syriza in januari 2015. In zijn boek gaat het logischerwijs vooral over zijn 162 dagen als minister en niet zozeer over hoe het kon dat Griekenland in zo’n problematische situatie terecht was gekomen. In het kort: Griekenland kampte in 2009 met een enorm begrotingstekort. Daar zijn allerlei redenen voor aan te voeren. Zo leenden corrupte Griekse politici miljarden voor duistere overheidsprojecten, maar aan de andere kant was er een goede reden waarom Griekenland die leningen snel konden krijgen.
Onder druk van de EU besloten Franse en Duitse banken om te concurreren met de banken in het VK en de VS. Ze besloten na de lancering van de euro (waarvan Varoufakis in een bijzin zegt dat deelname van Griekenland aan dit project niet verstandig was) om enorme sommen te lenen aan onder meer Spanje en Griekenland. Begrijpelijk: de nationale rentestanden in Griekenland zweefden rond de 14 procent, maar nu konden Griekse kredietnemers tegen 1 tot 4 procent rente lenen.
In het begin van het boek wordt uitgelegd dat de reden van de trojka om Griekenland te redden, helemaal niets te maken had met compassie voor de Griekse burger. Nee, de Franse en Duitse banken (die flink in de problemen zaten) moesten gered. Varoufakis citeert econoom Joseph Stiglitz, die aangeeft dat (70 tot 80 procent van) het steungeld is gebruikt om schuldeisers uit de private sector te betalen. Lees: Duitse en Franse banken.
Griekenland treft zeker blaam (al gaat Varoufakis hier nauwelijks op in en dat is zonde), maar in de zoektocht naar het ontstaan van de crisis mag ook worden gekeken naar bankiers die de Grieken aanzetten om geld aan te nemen dat ze onder normale omstandigheden nooit hadden mogen krijgen.
Voor de trojka was het redden van de banken dus een indirecte reden om in te springen. De directere reden was simpel: de eurozone moest gered. Maar ook: er moest een signaal worden afgegeven, vandaar dat Griekenland tot drie keer toe werd ‘gered’.
Die bail-outs omvatten in het kort keiharde bezuinigingen op pensioenen, flinke belasting- en btw-verhogingen en de privatisering van alles van enige waarde. Varoufakis’ analyse mag ik als economisch leek delen: wil je een land waarvan de inwoners al tot de bedelstaf zijn veroordeeld, economisch laten groeien, dan heeft verder uitknijpen weinig zin. Sterker: het werkt averechts en zorgt enkel voor diepe onrust, een hoge mate van verdeeldheid en leidt ertoe dat de onhoudbare schuld nog onhoudbaarder wordt dan-ie al was.
Het ironische is, schrijft Varoufakis, dat de trojka helemaal geen interesse had om de schuld houdbaar te maken. Griekenland moest simpelweg geknecht en werd gebruikt als een proeftuin. Enkel om Griekenland als precedent te gebruiken voor andere landen die hun begroting niet op orde zouden hebben en om te laten zien dat de trojka geen mededogen kent als het haar menens is.
De technocraten van de trojka wisten dondersgoed dat de bail-outs Griekenland economisch niet verder zouden helpen. Dat hebben figuren als Lagarde, Moscovici, Draghi en Schäuble zelf tegen Varoufakis gezegd. Maar technocraten blijven technocraten. Bij vergaderingen van de Eurogroep was er vaak totale desinteresse in de voorstellen van Varoufakis. Schuldverlichting was simpelweg geen optie.
Met name Dijsselbloem, de voorzitter van de Eurogroep, krijgt er flink van langs. Hij is ongeïnteresseerd (hij leest non-papers niet eens), heeft nul oog voor de desastreuze gevolgen voor de Griekse burger indien Varoufakis zou instemmen met de trojka’s voorstellen, is slinks (zo negeert Dijsselbloem Varoufakis na enige tijd om enkel met premier Tsipras direct te kunnen onderhandelen), doet beloften waarop hij later (al dan niet onder druk) moet terugkomen, is niets meer dan een vazal van Schäuble en Merkel en is het niet met Varoufakis’ lezing eens dat een nieuw democratisch verkozen Grieks kabinet een mandaat heeft om met de trojka te onderhandelen over een nieuw contract. Over een gebrek aan democratisch besef gesproken.
Uiteindelijk is Dijsselbloem is maar in één ding geïnteresseerd: inpakken en wegwezen. Maar omdat Varoufakis weigerde om bij het kruisje te tekenen, raakt Dijsselbloem steeds gefrustreerder en eist hij zelfs Varoufakis’ ontslag. Een van de vele citaten over Dijsselbloem: “Jeroen stuurde de vergadering vakkundig naar weer een impasse.” Dijsselbloem heeft zelf overigens ook politieke memoires opgetekend in ‘De Eurocrisis’. Wellicht een aanrader voor degenen die geïnteresseerd zijn in hoe Dijsselbloem de confrontaties met Varoufakis in die zes maanden zelf heeft beleefd.
Dijsselbloem is niet de enige apparatsjik met wie Varoufakis de vloer aanveegt. Tsipras is misschien wel het opvallendste slachtoffer. De premier bewoog zelf hemel en aarde om Varoufakis in zijn kabinet te krijgen om een schuldverlichting af te dwingen bij de trojka. Ze werden vrienden, zworen trouw aan elkaar, maar toen de druk op de premier werd opgevoerd, ging Tsipras door de knieën, verraadde hij min of meer Varoufakis en veroordeelde hij Griekenland tot een langer verblijf in de schuldengevangenis. Want let wel: in 2017 publiceerde het IMF nog een rapport waarin men stelde dat schuldverlichting beslist noodzakelijk is, omdat de Griekse schuld anders onhoudbaar blijft. Precies dat horen we Varoufakis in ‘Volwassenen onder elkaar’ tientallen keren zeggen.
Critici schilderen Varoufakis af als een Don Quichot, als een tactloze, halsstarrige en botte MinFin die niet inzag dat de ‘hervormingsprogramma’s’ van het IMF, de Europese Centrale Bank en de Europese Commissie Griekenland weer licht zouden bieden aan het einde van de tunnel. Het gevoel dat na het lezen van het boek overblijft, is dat de trojka nooit geïnteresseerd is geweest in steekhoudende tegenargumenten. Een concreet voorbeeld: Varoufakis was met de Chinezen akkoord over een miljardeninvestering in de haven en het spoorwegnetwerk. Totdat Merkel de Chinezen terugfloot en zo haar laars nog net even wat steviger op de keel van het ministerie van Varoufakis drukte.
Varoufakis toont zich in het boek zelfkritisch. Hij heeft zich vergist in kabinetsleden, was soms misschien van te goed vertrouwen en geeft toe dat bepaalde maatregelen lang niet altijd foutloos waren. Ook komt hij met een verrassende uitleg die ik slechts ten dele deel. De falende Europese aanpak in het Griekenland-dossier heeft het populisme in het continent aangewakkerd. Hij vergeet hierbij dat de Europese steun aan Griekenland en anti-Europese sentiment ook kan hebben versterkt.
Varoufakis heeft niet alleen inhoudelijk een politieke must read geschreven, maar het is ook nog eens stilistisch van een uitzonderlijk niveau. Zijn metaforen snijden stuk voor stuk hout en Varoufakis beschikt over dat ene vermogen dat iedere schrijver op zijn minst zou moeten hebben: de kunst om de lezer iedere pagina zo snel mogelijk om te laten slaan.
Varoufakis kondigt op de laatste pagina’s van ‘Volwassenen onder elkaar’ reeds de oprichting van DiEM25 aan. We zijn inmiddels drie jaar verder en Varoufakis zit namens de Griekse tak van DiEM25 in het Griekse parlement. Ditmaal bindt hij dus niet meer vanuit Maximos, maar vanuit de oppositiebankjes de strijd aan met trojkagezinde parlementariërs.
3
Reageer op deze recensie
