Gevoelens van compassie voor... een stuk hout

Johan de Boose (1962) is een Nederlandstalige Belgische schrijver, dichter, acteur en publicist. Hij publiceert al sinds 1991, heeft al een behoorlijk oeuvre opgebouwd en een aantal prijzen gewonnen en toch had ik nog nooit iets van hem gelezen. Sterker nog, ik had zelfs nog nooit van hem gehoord, totdat hij met zijn nieuwste roman Het vloekhout doordrong tot de longlist van de Libris Literatuurprijs 2019 en vervolgens ook tot de shortlist. Toen ik las waar het boek over zou gaan, was mijn nieuwsgierigheid direct gewekt, want hoe bijzonder en origineel is het om een boek te schrijven vanuit het oogpunt van een… stuk hout?

Er is dus geen sprake van een hoofdpersonage, het boek wordt daadwerkelijk verteld vanuit het perspectief van een boom, die rond het jaar nul op aarde stond en van alles observeerde rondom ‘de profeet Jesjoea’, oftewel Jezus. De boom wordt gekapt en gebruikt als kruishout (later ook wel vloekhout genoemd) voor de kruisiging van Jezus en krijgt daardoor speciale krachten, die aanvankelijk niet echt worden opgemerkt, want het hout wordt ook jarenlang gebruikt als stut in het decor, ‘een detail van de werkelijkheid, onzichtbaar voor iedereen maar wél onmisbaar, en ik zou liegen als ik zei dat ik niet elke dag genoot van het applaus.’ Het vloekhout reist mee met het gezelschap toneelspelers en raakt op een gegeven moment honderden jaren lang begraven in ‘het koude, zure veen van Belgica.’ Daar wordt hij op een dag uitgetrokken door een monnik, die direct de speciale krachten van het hout ervaart en besluit om het te gebruiken om er een icoon van te maken, een heilig object met de afbeelding erop van Maria die haar ogen gesloten heeft; ‘Ze doet enkel haar ogen open voor wie het ware geloof bezit.’ De scene waarin beschreven wordt hoe de monnik het hout bewerkt tot icoon is prachtig en het is een verbijsterende ervaring om te merken dat je als lezer te doen hebt met… een stuk hout.

“Hij doet me pijn, heel veel pijn, maar hij heeft het goed met me voor, dat begrijp ik meteen. Ik leer mijn leed te verbijten, ik probeer ervan te houden. Zonder hem zou ik ongetwijfeld afsterven, zo ver ben ik al heen, ‘er zijn tranen in de dingen’, zoals een dichter ooit zei, dus is er haast bij, en deze monnik verstaat de kunst om het tij te keren. Eerst diept hij met een vijl het midden van mijn lijf uit, zodat er een soort lijst ontstaat. Ik ben meteen één bloedende wond. […] Ik kerm, maar de monnik sust me. Vervolgens bewerkt hij me met beenderlijm, ongebleekt katoen en krijtlijm, opgelost in water. Het voelt alsof hij me bestrijkt met een bijtend kruid. Daarna schuurt hij me. Dat is het ergste.”

Als icoon blijkt het vloekhout enorm waardevol; een ieder die het aanschouwt voelt, soms letterlijk, de kracht van het hout of is geïntrigeerd door de gesloten ogen van de Madonna. Het wordt doorverkocht, verstopt, vereerd, en op reis meegenomen. In de loop van eeuwen heeft het hout bijzondere ontmoetingen met mede-voorwerpen, zoals met teennagels, een lijkwade en een voorhuid. De ‘gesprekken’ met deze relieken zijn echt hilarisch. Uiteindelijk belandt het icoon in het begin van de twintigste eeuw, waar hij door niemand minder dan Kazimir Malevitsj onder handen wordt genomen na allerlei ontberingen die hij heeft moeten doorstaan, maar ook dat zal nog niet de laatste metamorfose zijn die dit bijzondere stuk hout zal ondergaan.

Wat een bijzonder en geweldig boek is Het vloekhout, het is een boek dat je bijblijft, zoals je je bijvoorbeeld ook kunt herinneren dat je Die Verwandlung van Kafka hebt gelezen. De Boose heeft zich grondig verdiept in de geschiedenis en in de kunst en heeft een alleszins zeer geloofwaardig en daarnaast ook humoristisch boek geschreven, waarin voor de opmerkzame lezer ook veel tussen de regels door te ontdekken valt. Zo wordt er bijvoorbeeld bij het proces waarbij het hout verwerkt wordt tot icoon heel duidelijk verwezen naar de dood en de opstanding van Jezus:

“Hij laat me drie dagen rusten. Ik lig drie dagen te sterven. Op de vierde dag trekt hij lijnen met houtskool en schildert hij het beeld dat hij al in zijn gedachten ziet, met tempera en contourverf, aangevuld met aarde en room.”

Of het boek de Librisprijs gaat winnen? Op dit moment heb ik slechts nog maar twee boeken van de shortlist gelezen, maar dit boek gaf ik sowieso alvast vijf sterren.