“Zijn wie ge wilt zijn is het moeilijkste wat er is”

‘Wil’ is een indrukwekkend boek dat zich afspeelt in de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen, al wordt die stad nergens met name genoemd. De hoofdpersoon Wilfried Wils vertelt aan zijn fictieve achterkleinkind over zijn belevenissen in de Tweede Wereldoorlog. Hij was hulpagent en dat baantje hielp hem door de oorlog heen. Wilfried is ook dichter in wording en uiteindelijk wordt zijn werk ook gepubliceerd. De roman gaat over goed en kwaad en alle gradaties daar tussen in. Het is een boek dat terecht genomineerd is voor de Libris én de Fintro-literatuurprijs.
Het is een rijk boek, waar ik hieronder enkele aspecten uit belicht.

1. Het universele karakter van het boek

Je kunt dit boek lezen als een verhaal over de Tweede Wereldoorlog en hoe met de Joden omgegaan wordt. Volgens mij is het echter ook een actueel verhaal met een universeel karakter. In het eerste hoofdstuk (vanaf blz. 134) vertelt de zoon van Wilfried over de oorlog in Bosnië. De bewoners schilderden de auto’s van de VN in de kleuren van de regenboog omdat ze neutraliteit zo’n grote leugen vonden. Hij vergelijkt het met het opspelden van de gele ster bij de Joden in 1942. In de Tweede Wereldoorlog moesten de joden uitgeroeid worden, voorgoed verdwijnen. Dat gebeurde ook met de moslims in Srebrenica en in de westerse wereld viert de islam fobie hoogtij, aangewakkerd door het populisme. En hoe reageren we sinds de aanslag op Charlie Hebdo, de aanslagen in Parijs, Brussel, Berlijn, Stockholm en zoveel andere plekken op de islam? “De soldaten staan nog steeds in de straten, de vluchtelingen blijven komen, de beurzen staan zoals altijd op crashen en de Europese Unie is een leugen.” (blz. 290).
En hoe gaan we om met anderen in onze maatschappij? Het boek begint met Wilfried die in een verzorgingshuis zit en hij is daar niet positief over: “Ze laten zich voederen met flauwe kul en koude pap, een bingoavond van kusmijnkloten en een Marokkaanse aan hun gat met een stuk wc-papier. Nicole, die Wilfried verzorgt, is evenmin te spreken over de bureaucratie in de zorg.”

2. Het morele aspect van de macht. Goed en kwaad.

De moraal van goed en kwaad is een belangrijk thema in ‘Wil.’ Het is met name het dubbele van de bureaucratie die een rol speelt. ‘Als je je maar aan de regels houdt is het goed. Wilfried wil niet naar de Arbeidseinsatz in Duitsland gestuurd worden en meldt zich dus aan als hulpagent. En wat moet hij doen? Werkweigeraars opbrengen, joden, onschuldigen aanbrengen. Zijn superieuren zeggen dat hij dit moet doen, dus volgt hij die opdracht op. Hij is niet verantwoordelijk, maar wie dan wel?
Nijdig Baardje, die Wilfried bijles Frans geeft, is een fel antisemiet, maar zegt te handelen vanuit een groter nationalistisch ideaal: “Een stad die ziek is, een stad die te veel vreemde bacillen jarenlang heeft gedoogd, zal ik maar zeggen, omdat de heersende plutocratie van weleer deze volksvreemde elementen constant de hand boven het hoofd heeft gehouden (…). Zo’n stad neemt wraak’ (blz. 273).
Wilfried wil in zijn werk als agent steeds tussenbeide komen, maar aan de andere kant pakt hij de bezittingen van de zwarthandelaars af om er zelf beter van te worden. Wilfried doet zijn werk als ambtenaar en weet eigenlijk goed wat moreel niet goed is, maar hij doet alsof het normaal is.
Na de bevrijding lijken er kansen op een nieuw begin. “Maar gaandeweg blijkt dat de smeerlapperij blijft voortduren: de eeuwige verdeeldheid met daarboven een kluit machthebbers, die altijd winnen, wier broekspijpen nooit besmeurd geraken (…) en dus over het vermogen beschikken de zaken op voorhand in te schatten en naar eigen voordeel te plooien. Voor hen is er geen begin of einde. Voor hen gaat gewoon alles verder.” (blz. 318).
Aan het eind van het boek, ver na afloop van de oorlog, wordt gezegd: “Het is weer als vroeger. De joden krijgen het weer voor het zeggen. Wat wilt ge, wij zijn de stad van de diamant.”

3. Waarom is het zo’n belangrijk boek?

Olyslaegers stelt vragen, zet je aan het denken. De verwevenheid van de Tweede Oorlog met het heden, de wijze waarop we met de dilemma’s van de macht omgaan worden steeds aan de orde gesteld. Het schept inzicht over hoe moeilijk het is om ‘goed’ te handelen. Het toont in mijn ogen prachtige inzichten over hoe moeilijk het is om ‘goed’ te handelen. Wat wil je? Niet voor niets is de titel van het boek ‘Wil’ en schrijft Olyslaegers: “Zijn wie ge wilt zijn is het moeilijkste wat er is.”