Gebonden of verbonden zijn

Appiah, Kwame Anthony
De leugens die ons binden; een nieuwe kijk op identiteit/ Kwame Anthony Appiah; vertaald uit het Engels door Maarten Polman.- Eerste druk, Amsterdam: Uitgeverij Pluim, oktober 2019.- 335 pagina's; 21 cm.
Vertaling van: The lies that bind: rethinking identity, creed, country, color, class, culture.- New York, NY: Liverlight Publishing Corporation, 2018..-
Met literatuuropgave, register.
ISBN 978 94 92928 70 2

Ik volgde enkele jaren geleden een college over Appiah, over zijn eerdere onderwerp: eer. Daarin betoogt hij dat wrede gewoonten zoals het voet afbinden en slavernij omgebogen kunnen worden door gebruik te maken van de een breed gedragen kwaliteit: eergevoel.
In Identiteit toont hij aan dat breed gedragen ideeën over de scherpe grenzen die mensen van elkaar scheiden, qua geloof, natie, klasse, ras en cultuur meestal veel minder scherp zijn. Er zijn, historisch gezien, veel eerder vermengingen van de vermeende verschillen. Zo gaat dat op voor geloofsovertuigingen die misschien in de clichématige opvattingen van elkaar verschillen, naar de letter van de heilige boeken is dat veel minder het geval. Hij noemt de Anglicaanse kerk in Engeland, die zowel wortelt in het katholicisme als in het protestantisme. De verschillen worden veelal gevoed door vooroordelen over het andere. Ook de godsdienstige boeken uit Azië, die van het Hindoeïsme en het Boeddhisme, het Shintoïsme in Japan, hebben een gelijksoortige overlap. Net als het Christendom en de Islam.
De vooroordelen over ras illustreert Appiah met een prachtig verhaal over een zwart jongetje dat, meegebracht naar Europa in 1707, een bevoorrechte opvoeding krijgt en promoveert aan de universiteit. Dit logenstrafte het toenmalige idee dat zwarten intellectueel de mindere waren van de witten/blanken.
Ook op de andere gebieden, alle door hem beschreven culturele uitingen , toont A aan dat de feitelijke verschillen kleiner zijn dan de geleefde. Het idee is dat mensen zich veilig voelen in een vastomlijnde groepsidentiteit,. Een verhaal nodig hebben over wij en zij, dat wereldwijd een soort vastigheid verschaft. Ik vind het grappig dat, in het geval van de vastomlijnde klassenverschillen in Engeland, de arbeiders van weleer er een eer in schiepen om bij die klasse te behoren. Die arbeiders maakten zich breed, door zich af te zetten tegen de middenklasse. Waarschijnlijk was Labour toen nog, net als de PvdA bij ons, een echte machtsfactor.
Het gevoel een natie te zijn, afgegrensd van wat er niet bij hoort, is ook vaak maar een toevalligheid. Grenzen die steeds verlegd zijn tijdens machtswisselingen, grensbewoners die nu eens tot de ene natie en dan weer tot de andere behoorden, overeenkomsten in cultuur en taal, juist in die grensgebieden, al deze factoren onderstrepen de eigenlijke vaagheid van de vermeende eenheid.
Appiah zelf, een Ashanti prins qua afkomst van vaderskant uit Ghana, schetst de onderlinge, fijnmazige, verschillen tussen verschillende stammen in het land. A groeide weliswaar op in Engeland, waar hij als eerste zwarte een PhD in de filosofie behaalde. Echter, zijn grote bekendheid met het Ghanese volk, dat dus uit allerlei verschillende culturen bestaat, laat hij zien door deze als gelijkwaardige grootheden met verschillen in Engeland, op te voeren. Ik zag zoiets, buiten de antropologische studies, nog niet eerder en besef, tot mijn schaamte over eerdere onwetendheid, dat dat natuurlijk zo is.
Zo leven we in groepen, met verhalen en bijbehorende vooroordelen over de groep waar we bij horen en over de anderen, die er niet bij horen. Vooroordelen of mythes die waarschijnlijk nodig zijn voor het groepsgevoel, maar die toch aan de feitelijke werkelijkheid geen recht doen.