Raadsel

Waarom lees ik toch zoveel boeken over Zuid-Afrika? Coetzee, Galgut, van Niekerk en nog meer.
Ze komen toevallig op mijn pad of is dat al te simpel? Ik heb geen antwoord, nog niet.

Annemarie van Niekerk is een literaire autoriteit, in vele opzichten. Men grasduine op internet.
Dit boek is een autobiografie. Fictie? Waar dan? Op de omslag staat memoir. Dat lijkt me duidelijk.
De schrijfster is geboren in Zuid-Afrika als Afrikaanse, dat wil zeggen geboren in een Afrikaans sprekend milieu waar men over het algemeen orthodox christelijk is en vurig voorstander van de apartheid.
Zij heeft zich losgewurmd uit dit milieu en is uiteindelijk getrouwd met een zwarte man. Behalve emancipatoir in dit opzicht is zij ook feministe.
Zij is geboren in de zestiger jaren en verhuisde in het begin van het nieuwe millennium naar Nederland, Waarschijnlijk vanwege haar huwelijk met de Nederlander Jaap Goedegebuure, tevens vertaler van dit boek waarin hij zichtbaar worstelde met de omzetting van het Afrikaans in het Nederlands.

Genoeg ter inleiding. Dit is een bijzonder rijk boek omdat Van Niekerk van binnenuit schrijft over de apartheid en over de sfeer in het algemeen in haar land. De vele aspecten van de apartheid en de verwevenheid met het christelijke geloof van de witten waren evenzovele klappen in mijn gezicht.

De aanleiding tot het schrijven van dit lijvige boek lijkt te zijn de moorden op twee familieleden van de schrijfster. Zij reist terug naar Zuid-Afrika om aanwezig te kunnen zijn bij de uitvaarten. Natuurlijk roept dit veel herinneringen op.
De schrijfster begint het boek met de beschrijving van het leven van haar familieleden. Het is een lyrisch, romantisch en intiem begin. De opzet is duidelijk: daarna zijn de moorden des te schokkender.
Een fraai begin van dit boek. Van Niekerk kan uitstekend schrijven en ik ging er eens goed voor zitten.
Maar daarna volgen tientallen gebeurtenissen, herinneringen en losse flarden waarin de jaren over elkaar heen buitelen. Het is allemaal vermeldenswaard maar door het aanhoudend verspringen in de tijd en de schakelingen tussen familiaire omstandigheden en de politieke situatie in het land wordt het een hele klus om de aandacht erbij te houden.
Ik snap het wel. De schrijfster wil heel veel vertellen. Zij barst als het ware los en put zich uit in feitenmateriaal, toelichtingen, voetnoten en verklaringen. Allemaal heel boeiend maar ze leidden mij af van het verhaal op zich. Ik wilde weten hoe het met Annemarie ging, hoe zij zich ontwikkelde en waar het lot haar heenvoerde.
Van Niekerk is nog lang niet oud maar tot nu toe heeft ze een uiterst boeiend leven geleid dat ze zonder opsmuk vertelt.
Wat me intrigeerde was haar relatie met haar reactionaire vader, zelf academicus maar volledig gehersenspoeld door kerk en apartheid. Hoe kan dat? Intelligent, breed ontwikkeld, zich van veel bewust maar pas op zijn sterfbed tot het besef komend dat hij geen goede vader was geweest. Helaas diept de schrijfster dit thema niet uit, zoals ze nergens thema's uitdiept. Dat kan ook niet want ze wil teveel vertellen.

Nergens in het boek komt ter sprake dat zij niet thuis horen in dit gebied. Zuidelijk Afrika is al duizenden jaren het leefgebied van de San, de Khoi en vele andere volkeren. De witten zijn indringers, horen er niet thuis maar geven nergens blijk van respect voor de oude inheemse culturen. Toen niet en nu niet.
Daar ging het boek niet over maar het stoorde me de hele tijd. Van Niekerks liefde voor het land begrijp ik. Het is toch haar geboorteland en vaderland.
Kortom, een boek dat ik met vele gemengde gevoelens las. In een aantal opzichten is het vijf sterren waard maar gezien mijn kanttekeningen geef ik er drie.