Een indringend portret van een sterke vrouw

'Laten we iets gaan doen Dov!', zo begint Lily's belofte. Lily heeft het hier tegen haar achterkleinzoon en deze zin zet de toon voor een levensbeschrijving van een zeer krachtige en actieve vrouw die nu, vele tientallen jaren na de Tweede Wereldoorlog nog steeds haar verhaal vertelt en zelfs op een geheel nieuwe manier de gebeurtenissen de wereld in heeft gestuurd.

Als Dov op een dag in 2020 een oud bankbiljet in het huis van zijn overgrootmoeder Lily vindt met daarop een boodschap van een Amerikaanse soldaat besluiten zij via Twitter op zoek te gaan naar deze man. Wat ze niet verwachten gebeurt: het bericht gaat viral en al binnen enkele dagen is de familie van de soldaat opgespoord. Deze gebeurtenis is aanleiding voor Lily om haar levensverhaal aan haar kleinzoon te vertellen.

Het verhaal begint in de jaren twintig in Hongarije waar Lily een gelukkig en beschermt leven leidt samen met haar vader, moeder, drie zusjes en twee broertjes. Lily vertelt over haar eerste Sederviering toen ze vier was. Dit is een voorbode voor de rest van het boek waar het jodendom en de verschillende feesten een belangrijke rol blijven spelen. Ook als de wereld veel minder rooskleurig wordt. Hierdoor leer je naast een heleboel over de verschrikkingen van de oorlog ook veel over haar geloof en de kracht die dit gaf om te overleven.

Als haar vader ziek wordt, belooft Lily hem dat ze altijd voor haar moeder, broers en zussen zal zorgen. Dat deze zorg uiteindelijk heel zwaar op haar zal drukken en veel meer zal gaan inhouden dan ze ooit kon vermoeden weet ze dan nog niet. Heel langzaam komt de oorlog dichterbij. Hongarije heeft nog vrij lang aan de kant van Duitsland gestaan en hierdoor bleef het voor de Joden vrij rustig. Tot maart 1944. De Joden worden naar ghetto's en daarna naar concentratiekampen gebracht.
Lily vertelt hier heel helder en open over. Ze schuwt de gruwelijkheden niet. Hierdoor heb je het gevoel dat ze naast je zit op de bank en haar verhaal vertelt.
Bijzonder aan dit boek is dat ook de tijd na de oorlog beschreven wordt. De dodenmarsen, de bevrijding, de opvang van jonge mensen en kinderen na de kampen en ook de reis naar en het leven in Israël. Lily vertelt over de onwetendheid van de mensen na de oorlog en ook over de onwil om te geloven dat de verschrikkingen echt hebben plaatsgevonden, maar ook vertelt ze over de onmacht en misschien ook wel onwil van de overlevenden om alles op te rakelen. Hierdoor duurt het erg lang voordat de wereld zicht krijgt op wat er zich allemaal heeft afgespeeld in de concentratiekampen van Nazi Duitsland.

Een prachtige samenwerking van de 96-jarige Lily met haar 16-jarige achterkleinzoon Dov over een verhaal dat verteld moet worden en verteld moet blijven worden en over een belofte om het verhaal te vertellen die wordt ingelost.