Pavel, een verhalenverteller pur-sang

De onzichtbaren - Frank Nellen.
Pavel, een verhalenverteller pur-sang.
Het verhaal wordt verteld vanuit verschillende jaren en plaatsen. De hoofdfiguren worden hier gevolgd in hun ontwikkeling. Dani en Igor groeien op in een klein dorpje Taranivka in Rusland. De beeldende beschrijvingen laten duidelijk een Sovjet-dorp zien.
“ het dorp lag tussen eindeloze graanvelden en bossen, ver verwijderd van de stad… de verveling zat in ons. In onze streek werd je ermee geboren, alsof het een erfelijke kwaal betrof. Er was geen ontkomen aan…”(p.17)
En dan in de herfst nog die onbegaanbare wegen en moerassen.
In deze omgeving groeit Dani op. Zijn vriend is Igor. Zij zijn kort van stof.
“… soms wisselden we een handvol woorden…”(p.18)
Daar komt verandering in met de komst van Pavel, een ietwat mysterieus figuur die een ooglapje draagt én boeken leest. Daar schaamt hij zich niet voor. Hij leest boeken! Bovendien vertelt hij verhalen. Dat is zijn sterkste troef. Langzaam krijgt Pavel vrienden op school. Kinderen mogen boeken van hem lenen en gaan ook lezen.
Pavel is een slim joch, de onaangename juf met
‘… rimpels om haar toegeknepen ogen, die kleine loopgraven die haar valsheid verrieden…”(p.46)
Die juf is blij met hem. Tot hij op een keer duidelijk de kant van de leerlingen kiest, de kant van Igor. Hij herhaalt glashard het verkeerde antwoord van Igor.
De verhalen van Pavel zijn niet de enige verhalen in deze roman. “De wereld zit vol verhalen”, zegt Pavel tegen Igor. Dan krijgt hij ook Igor aan het lezen! Die gemeenschappelijke vijand, het vervelen, het lange wachten, kun je met je eigen ogen verslaan.
De drie jongens worden vrienden: Pavel, Igor en Dani. Ze ondernemen samen tochten en avonturen. Ook naar die volgelopen afgravingen naast de oude cementfabriek, daarover gaan allerlei spookverhalen, vol vervloekingen rond. Er zouden doodsbedreigingen van uit gaan. De symboliek van volksverhalen: bedenk een verhaal bij alles wat je niet kunt verklaren.
Pavel, de slimme analytisch denkende jongen, wil dit gaan ontzenuwen. Hij gooit samen met Igor een dode haas als ‘lokaas’ het water in.
Het monster wat daar onderin zat moest gevangen, in ieder geval moest bekend worden wat het monster was.
De jongens hebben beet! Ze trekken uit alle macht aan de lijn…
Na een gevecht komt Pavel met een grote meerval boven.
Mogen we de meerval zien als de macht van de partij. Wil je daar van winnen heb je veel kracht en doorzettingsvermogen nodig. Pavel heeft die kracht wel, maar gaat hij het gebruiken tegen het regime?
Of is de meerval het symbool van het 'domme' volk. Daar wil Pavel van winnen. Hij wil ze ontwikkelen, eerst met de boeken en verhalen en nu met het ontzenuwen van de dorps-roddel-verhalen.
Is Pavel hier degene die het dorp van een ‘doorgegeven angst’ verlost. En het dorp ‘voedt met vis’. Pavel als verlosser.
Hij krijgt Dani mee. Deze besluit dat hij heeft genoeg van dat onderwijs op school, van zijn leven-van-nu.
“… altijd had ik alles ondergaan als een twijg in weer en wind. De maat was vol…”(p.74)
De drie worden volwassen. Pavel is verdwenen uit het leven van Dani en Igor. Hij studeert in Kiev Russische letterkunde en filosofie. Dani en Igor werken nu in een lampenfabriek. Een desolate plaats, geen sanitaire voorzieningen voor de tweehonderd man die er werken. Een fabriek die door corruptie en inefficiëntie een veel te lage productie draait. Hilarisch, humorvol is de beschrijving van het bezoek van de minister, tekenend voor de ‘Russische toestanden in die tijd’.
26 april 1986. Er was iets aan de hand. Victor, de onderdirecteur, sprak ons toe.
“… mannen pak je spullen en maak dat je weg komt. Dit keer hebben ze het goed verkloot, maak dat je weg komt…”(p. 117)
Iedereen moet weg, totale evacuatie. Niemand mag er blijven.
“… weg van het dorp, waarvan we toen nog niet wisten dat we het nooit mee terug zouden zien…”(p.123)
Dani komt terecht in Kiev en wordt afwasser. Het toeval brengt hem op een dag naar een demonstratie, die zich beweegt naar de universiteitsbibliotheek. En daar voelt hij de aanwezigheid van Pavel.
Pavel die zich verzet tegen het lot van de onzichtbaren, de onzichtbare slachtoffers. Hij preekt ‘revolutie’ tegen de top:
“… zij zwemmen nu in luxe, luxe! Het zijn volgevreten bureaucraten…” (p139)
Dani probeert weer in contact te komen met Pavel, hij zoekt hem.
Dani vindt hem, beter gezegd: hij hoort hem Hij hoort op een avond zijn stem klinken door de ether. Pavel vertelt de verhalen die hij verzamelde van het volk. Afstemmen op hem is moeilijk, frequentie verandert steeds.
Dani’s zoektocht naar Pavel brengt hem terug naar het giftige, verraderlijke en gevaarlijke gebied van zijn jeugd.
De roman voert de lezer langs een deel van de geschiedenis van Rusland. Het brengt de Onzichtbaren in beeld.
De onzichtbare bewoners van het platteland,
de onzichtbare werkers in de troosteloze fabrieken,
de onzichtbare slachtoffers van de ‘natuurramp’.
Een boeiende geschiedenis die door zijn stijl, zijn mooie beeldspraken lokt tot doorlezen. De geschiedenis waarbij je tenen krommen!
Een boeiende leeservaring! Nellen: een verhalenverteller pur-sang!