Taal met dichtheid van honing, lichtheid van een vlinder

Het vlindereffect - Mahmoud
Taal met dichtheid van honing, lichtheid van een vlinder.
Deze titel is ontleend aan een tekst van Darwish zelf (p 82). Voor mij vangt dit precies de essentie van de bundel ‘Het Vlindereffect’. Het bevat gedichten en teksten die duidelijk zijn afkomst en ervaringen als Palestijn weergeven.
Het openingsgedicht komt als een klap binnen.
Het meisje/de schreeuw.
“… op het strand staat een meisje…/
op zee vaart een schip dat zich vermaakt/
met schieten op passanten op het strand.
papa, papa, sta op…/
hij ligt /
als een doodskleed over zijn eigen schaduw/
Het meisje schreeuwt over een nachtelijk land/
een echo zonder echo.
De echo keert helder terug, als een verwondering. De echo… Er is geen tijd om rituelen af te maken, er komen andere doden aangesneld. Van andere luchtaanvallen.
In 1948 moesten Darwish en zijn ouders plaats maken (!) voor de staat Israël. Zij vluchtten naar Libanon en wilden jaren later terugkeren naar hun dorp, hun huis. Het was er niet meer… van de aardbodem verdwenen, er stonden nu Israëlische nederzettingen. Onmogelijk ‘terug-naar-huis’, het huis is ook slachtoffer geworden.
Het is duidelijk. Deze dichter heeft het allemaal meegemaakt. Men noemt Darwish: ‘de poëtische stem van het Palestijnse volk’.
De bundel bevat poëtische dagboek notities en gedichten, die de zwaarte van de inhoud ‘verbloemen’. Alhoewel in 2006-07 geschreven en in 2008 uitgegeven, is de inhoud nog actueel. Het heftige begin van de bundel zou mij ook tot de verzuchting kunnen leiden: …’was ik maar een steen…’ p.14
De natuur.
De natuur krijgt meerdere keren een stem, als een opwekkende gedachte. “Een zwerm rondcirkelende duiven zijn stralend als een flits van de hemelse vrede”. p.19
De lente wordt aangekondigd door gele bloemen. p.29 Een dame, die zich niet door de oorlog laat afleiden, observeert de wegkwijnende natuur, die ons nog rest. “ Zij geeft mij gele bloemen. Ik kijk ernaar, zij verlichten mij en verdrijven mijn duisternis”.
Het perspectief wisselt. Van natuur naar dieren, van de ik-figuur naar gebouwen. Het huis als slachtoffer. De herhaling over de vernietiging in diverse woorden heeft effect: … wordt gedood… worden afgesneden… wordt gedood… wordt kapot gemaakt… worden vermorzeld… worden verscheurd. Onze voorwerpen sterven net als wij, maar ze worden niet samen met ons begraven. p.20
Hoop.
Telkens als Darwish aan ‘Hoop’ denkt, wordt hij bevangen door vermoeidheid en verveling… hoop is geen materie, is geen gedachte… hoop is een gave. p.34
Dat hoop een gave is, is voor de onverschillige heel duidelijk. “hij bekommert zich om niets… het water afsluiten… elektriciteit afsluiten… loon verlagen… de gevangenis… overal weet hij een antwoord op … zo ben ik nu eenmaal, niets kan mij veranderen.
In onverschilligheid schuilt een filosofie, ze is een eigenschap van hoop. p.77
Darwish ervaart de mens als een gespletenheid, hij voelt zich ontworteld, ontheemd voortkomend uit zijn identiteit van Palestijn: Iemand die zichzelf achtervolgt.
“Alsof je iemand anders was in verwarring/ zonder dat je op iemand wachtte/ ik liep naar je toe, maar zag je niet/ was ik alleen zonder dat ik het wist/ dat ik alleen was…”
In het gedicht Half en half, realiseert de dichter het zich.
Jij bent niet jij/ en niet een ander/ ik kwam uit mijn eerste beeltenis/om hem in te halen.
Bij het lezen van deze bundel kun je niet onder de oorlog uit. Alhoewel het heel subtiel en poëtisch wordt verwoord is het de dagelijkse realiteit (al in 2006-07!)
Darwish heeft ervaringen als slachtoffer van de Israëlische repressies, ballingschap en de Israëlische poging om de identiteit van de Palestijnen te wissen. p.158
In een Schandelijk land p.65. spreekt de dichter zich duidelijk uit over een ‘bezet gebied’. Het is een smal land dat we bewonen/ het is niet groot genoeg voor het gebed van een non/ of het ophangen van de was uit het zicht van de buren/ het is een smal land/ een schandelijk land.
En toch weet Darwish de lichte toon te bereiken. Het Vlindereffect is voor mij doordrenkt van optimisme: … het is de lichtheid van het eeuwige/een schitterende straling. p.70
Geven de Olijfbomen p.110 zicht op vrede? Het zilvergroen van de olijfboom/ zou de kleur van de vrede zijn/ mocht vrede behoefte hebben aan een kleur.
Deze bundel vol gedichten en prozagedichten is een ode aan de taal. Een ode aan de wijsheid. Een ode aan Darwish die dit alles in woorden giet. Wat is poëzie? Woorden waarvan we zeggen als we ze lezen: dit is poëzie, we hebben geen bewijs meer nodig.
Een bundel om vaak op te pakken, te herlezen, hop te zoeken tussen mooie woorden, zinnen en teksten vol metaforen. En je te verbazen over het onrecht dat er heerst in grote delen van de wereld, over het onrecht dat Palestijnen wordt aangedaan.