Zolang we de Afghaanse familie niet begrijpen, kunnen we Afghanistan niet begrijpen

Het land van de vele waarheden - Åsne Seierstad
Zolang we de Afghaanse familie niet begrijpen, kunnen we Afghanistan niet begrijpen.
Deze uitspraak is van de auteur Åsne Seierstad zelf. In haar vorige boek: ‘de boekhandelaar van Kaboel’ deed zij research van binnen uit. Zij kreeg als Noorse journaliste bij zijn familie onderdak. Na publicatie van dit boek had het nog een ‘staartje’. De boekhandelaar vond dat zij niet correct was omgegaan met de privé situatie en gegevens.
Nu twintig jaar later duikt Seierstad weer in de Afghaanse cultuur en wel door de levens van drie personen te onderzoeken en te volgen. Zij heeft uitvoerige research gepleegd en de vele gesprekken die ze voerde met de drie personen volledig vastgelegd op band, descriptie en ervaren tolk-vertalingen.
Seierstad vertelt dat ze veel heeft gehad aan de ‘sport’-vraag: “Wat ging er in je om?” Ze probeert zo dicht mogelijk bij de belevingen van deze drie personen te komen.
De personages worden in volgorde van leeftijd beschreven. Djamila (1976) wordt kerngezond geboren maar (naar later blijkt) krijgt de infectie poliomyelitus met polio als gevolg. Maar Djamila is een doorbijter. Ze leert staan, ze leert uiteindelijk lopen! Ze leert haar mankheid zo goed mogelijk te verbergen.
Maar naar school mag ze niet van vader Ibrahim. Ze zeurt net zo lang tot ze van pa mee mag met haar broers. In het schoolsysteem van Afghanistan is het belangrijk de beste van het jaar te zijn. Dat lukt Djamila jaar op jaar.
De politieke toestand van Afghanistan wordt verweven met de verhalen van de personages. Tegen deze achtergrond begrijp je hun levens beter. Veel van de politieke figuren uit die tijd heb ik als lezer destijds zelf wel langs zien komen in de nieuwsmedia, maar het betekende niet veel voor me. Wel herinner ik me de inval van Rusland. Dat maakte destijds wel discussies los Na het lezen van dit boek is die politiek voor mij wel wat inzichtelijker geworden.
Het verzet tegen de Russen wordt vooral gevoerd door de moedjahedin, gefundeerd in het stammen verband en de clan van de leiders.
Privé en politiek vormen samen het middelpunt van de ideologische strijd waarbinnen mensen zich moeten bewegen. Wat gaat het worden? Blijft de persvrijheid gegarandeerd, is er vrijheid van meningsuiting?
“… aanslagen, raketten, bommen kogels beëindigden levens die net begonnen waren, levens die leven droegen, levens die al een tijd geleefd hadden…”(p.26)
Wat dat voor impact heeft wordt duidelijk verteld door het leven van Hala en Wasrie.
Van de Afghaanse bevolking slaat een kwart op de vlucht, vooral naar Pesjawar.
Een rijke Saoediër ‘komt te hulp’ met zijn dienstenkantoor. Hij organiseerde: Al Qaida, dwz de basis. De Russen moeten zich uiteindelijk terugtrekken in 1988, zij geven de Afghanen zelfbestuur.
Dan ontstaat er een nieuwe groep strijders, de vredesstichters, de moraalbewakers: de Taliban treedt aan.
Basjir wordt in deze tijd geboren ( 1987) . Als hij opgroeit lijkt het hem wel wat om een Talib te worden, iemand die de Koran van buiten kent.
Onder het nieuwe bewind van de Taliban wordt de vrijheid van vrouwen bijna totaal afgeschaft. Maar Djamila blijft een idealist, een revolutionaire moralist en een islamitische feministe!
In de jaren twintig is er een redelijke ontdooiing van al die beperkende regels voor vrouwen onder het bewind van de koning, maar in 1929 vluchten de Royals.
Afghanistan is in crisis. Tijdens de oorlog tegen Rusland, de burgeroorlog en het Taliban bewind is er sprake van een ‘brain-drain’ van het land. Daar bovenop komt een ernstige aardbeving, watersnood en hongersnood.
Dan hoort Hala (moeder van Basjir) een bericht over: twee vliegtuigen… in twee hoge huizen… wat een heisa (denkt ze) … alsof er nooit ergere dingen waren gebeurd…” (p.82)
Als Karzai aan het hoofd van Afghanistan komt, krijgt Djamila weer wat meer ‘speelruimte’. Zij richt verschillende projecten op voor de ontwikkeling van vrouwen. Dit wordt knarsetandend toe gestaan door haar mannelijke familieleden. Kan zij door uithuwelijking tot zwijgen worden gebracht?
2001 Ariana wordt geboren, dochter van moeder Nadia (docent Aardrijkskunde) en vader Karim, die bij het ministerie van Defensie werkt. Ariana mag naar school en ontwikkelt zich keer op keer als nummer één van haar jaar.
Nadia wordt rector van een grote school. Er worden examens afgenomen op haar school als er weer een politieke gebeurtenis plaats vindt. CHAOS in het land. Djalalabad was gevallen, ze waren op weg naar Kaboel.
‘Chaos” lees je ook in de stijl van het verhaal. Het perspectief wisselt heel snel.
De Taliban beangstigt! Vader verbrandt zijn uniformen en al zijn papieren. (p.293) Als de taliban huiszoeking gaat doen, mogen ze niets vinden. Ariana mag de deur niet meer uit, ‘hoeft’ ook niet, want alle scholen en bedrijven zijn gesloten. De cultuur is zo dat meisjes en vrouwen niet ‘een luchtje gaan scheppen’.
“… verhalen over wat er met meisjes en jonge vrouwen buiten de poort zou kunnen gebeuren waren een deel van de opvoeding…” (p.303)
Er wordt massaal gevlucht. De beelden van de chaotische toestanden op het vliegveld zie ik voor me, terwijl ik dit lees.
“… tussen duizenden anderen waadden Djamila en haar gezin door de rivier met rioolwater gevangen in de mensenmassa…
Djamila bereikt Noorwegen.
Ariana wil ondertussen blijven studeren, maar de universiteiten zijn gesloten. Als ze weer openen, zijn er strenge regels voor meisjes. Ariana studeert islamitische wetgeving, zij doet examen. De heren krijgen een officiële diploma uitreiking. Maar de dames:
“… wíj hebben geen waarde, niemand stelt prijs op onze inspanningen…” (p.402)
De ouders van Ariana willen haar uithuwelijken. Zij verzet zich met hand en tand. Maar als er een ICT docent naar haar hand dingt verliest ze ‘het spel’. Hij verstikt haar. Hij was verliefd, zij was moe, hij wilde haar in zijn greep houden, zij wilde vrij zijn….
De levens sluiten af met een tocht naar Mekka, die Basjir zijn moeder cadeau doet. Met Djamila die met haar gezin in Canada een vrij leven hoopt op te bouwen en Ariana die nergens meer hoop uit kan halen… over een week!
Wat een achtbaan aan gebeurtenissen in de politieke situatie in Afghanistan.
Wat een achtbaan aan gebeurtenissen in de levens van deze drie personen.
Wat een achtbaan aan vrouwen-ontwikkeling, aan zelfrealisatie, aan zelfbepaling.
Wat een achtbaan aan ervaringen die je als lezer opdoet. Je leeft mee, ook met Basjir, de in hart en nieren Taliban strijder. Geen moment van dit dikke boek is het saai, het leeft van begin tot eind.