Wat ik niet wist.

Dit boek heb ik gelezen met een Hebban leesclub. Het fijne van een leesclub vind ik dat je het boek na het lezen niet direct weglegt, maar nog heel veel keer oppakt om stukjes terug te lezen en andere deelnemers wijzen je soms weer op stukjes die ook interessant zijn. Zeker bij een zeer persoonlijk verhaal als dit helpt het mij om meerdere perspectieven te zien.
Het boek zelf is mooi en zorgvuldig uitgegeven, maar er had iets minder tekst op de voorkant mogen staan.
Het verhaal is opgebouwd als een raamvertelling. Hoewel de lengte van beide verhalen enorm verschillen, vullen ze elkaar heel mooi aan. Achterkleinzoon Dov vertelt het heden, terwijl de hoofdpersoon Lily haar levensverhaal verwoordt in chronologische volgorde. Juist ook het stukje van Dov tussendoor geeft de lezer de mogelijkheid om het indrukwekkende verhaal van het overleven in Auschwitz even tot zich te nemen. Daarna gaat het boek verder met de opbouw van het leven van Lily.
Belangrijk in het leven van Lily is haar familie. Dit proef je van het begin tot het einde. Haar familie geeft haar de kracht om door te gaan, maar eist tegelijkertijd ook het uiterste van haar. Het verhaal van Lily begint bij haar kinderjaren in Hongarije in een relatief rustige tijd. Ze speelt, bemoedert haar zusjes, zoekt steun bij haar broers, kijkt op naar haar ouders en neemt de leiding bij alle spelletjes. Heel sluipend doet het antisemitisme haar intrede in Hongarije in 1942. Vanaf dat moment doet Lily er alles aan om haar uitspraak aan het einde van het boek waar te maken: “Het enige wat je kunt doen is echt nooit de moed opgeven, want er is altijd hoop.”
Een relatief kort hoofdstuk vat de essentie van het verhaal helemaal samen. De ontmenselijking van de joden en andere slachtoffers hield niet op bij het uithongeren en opsluiten in kampen. Ze kregen een nummer (al is de visie van Lily hierop verrassend) en kregen geen informatie of juist desinformatie. Vrijwel iedere zin in dat hoofdstukje begint met “Ik wist niet …”
Verhalen van overlevenden moeten verteld worden. Nu zijn ze er nog. Dit verhaal is een nieuwe en waardevolle toevoeging op de verhalen die al eerder verteld zijn. Door de samenwerking met haar achterkleinzoon Dov leert Lily ons dat deze verhalen van generatie op generatie moeten worden overgedragen.