Literaire originaliteit in plaats van literaire inhoud

Met je eerste roman meteen een literaire hoofdprijs wegkapen, het is weinigen gegeven. George Saunders is een van die weinigen. Lincoln in de bardo, zijn debuutroman na een lange rij korte verhalen die hem volgens de Amerikaanse literatuurcritici naast Kurt Vonnegut en Thomas Pynchon plaatsten, kwam, zag en won de prestigieuze Man Booker Prize tot verbazing van degenen die de prijs in gedachten al aan Paul Aster hadden geschonken. Nu zijn dit soort bekroningen per definitie arbitrair en voer voor eindeloze discussies, kijk maar naar de oeverloze polemiek die ontstond nadat Bob Dylan de Nobelprijs voor literatuur op zijn nachtkastje mocht zetten, dus die onherbergzame weg laat ik met veel plezier achter me liggen.
Belangrijker is het antwoord op de vraag of Lincoln in de bardo een goed boek is. Origineel is het alleszins wel, zeker als je kijkt naar hoe het verhaal stilistisch is opgezet. En ook het idee waarop de roman is gebaseerd, is bijzonder te noemen. Daarvoor gaat Saunders te rade bij het Tibetaans boeddhisme. Dat kent zes zogeheten tussentoestanden (bardo’s) waar iemand door moet tussen leven en wedergeboorte: het leven, de droomtoestand, de meditatie, het stervensproces, de dood en de wedergeboorte. Willie Lincoln, de elfjarige zoon van de toenmalige president, is plots overleden en bevindt zich tot groot verdriet van zijn ouders in één van die tussentoestanden, samen met nog tal van anderen die op hetzelfde kerkhof zijn begraven. President Abraham Lincoln, die na het overlijden van zijn zoon door een onpeilbaar diepe existentiële crisis gaat, bezoekt het mausoleum waar zijn zoon is bijgezet meermaals waardoor bij tal van aanwezigen in de bardo de hoop en in sommige gevallen zelfs de verwachting ontstaat dat hun lot daardoor wel eens zou kunnen wijzigen en ze géén afscheid zullen hoeven te nemen van het leven. Lincoln is immers een machtige man.
Om dat verhaal te vertellen, kiest Saunders niet voor de vorm van een ‘klassieke’ roman, maar voor een opeenvolging van citaten van al dan niet reële ooggetuigen, belanghebbenden en biografen allerhande. Die citaten volgen elkaar in chronologische volgorde waardoor er sprake is van een conventioneel tijdsverloop. Saunders voorziet elk citaat consciëntieus van een bronvermelding wat niet enkel de aanhalingen, maar ook de personages in kwestie enige authenticiteit moet verlenen. Tegelijk is het een van de weinige handvatten die de schrijver de lezer aanreikt om die personages te voorzien van spreekwoordelijk vlees, bloed en psyche. Die handelwijze maakt dat de lezer zich bijna voortdurend verplicht ziet met een nieuw puzzelstuk op zoek te gaan naar het juiste kader: verhaal, personage of perceptie. Daar is op zich niets op tegen, nadenken is immers geen luxe. Maar na verloop van tijd verwordt deze schrijfstijl tot een kunstgreep die mij als lezer behoorlijk voor de voeten loopt. Het haalt de vaart uit de vertelling, neigt te zeer naar een stilistisch trucje en verlegt de aandacht al te vaak naar een niet altijd even relevante zijstraat.
Dat maakt van Lincoln in de bardo een roman die de focus te zeer legt op literaire originaliteit in plaats van literaire inhoud, alle referenties aan boeken als De goddelijke komedie en het Tibetaans Dodenboek ten spijt. Op mij komt deze roman over als te bedacht, te geconstrueerd. Het overgrote deel van de literatuur is bedacht, maar de beste romans bieden juist dié verhalen waarvan de constructie aanvankelijk niet opvalt omdat ze in dienst staat van de boodschap en daar structuur aan toevoegt. Tijdens het lezen van déze roman dringt de compositie zich echter voortdurend op de voorgrond. Daardoor komt het verhaal te zeer in de schaduw te staan. En dat is best jammer want deze periode in het leven van Abraham Lincoln, op zich al iemand wiens leven tot de verbeelding spreekt, biedt heel wat mogelijkheden voor een schrijver die meer oog heeft voor het verhaal en minder voor de architectuur ervan.

(Deze recensie is ook verschenen op www.boekensite.gent)