Werpt een unieke blik op een onwaarschijnlijke vriendschap

Deze recensie werd eerder gepubliceerd op mijn blog GraagGelezen.

De brievenbundel 'Briefwisseling, Brieven en Notities 1979 - 2018' werpt een uniek licht op de merkwaardige vriendschap tussen twee literaire grootheden: de eenzelvige, erudiete uitgever en criticus Martin Ros, en de veelzijdige, belezen auteur Robert Lemm. Wat op papier een onwaarschijnlijke combinatie lijkt, wordt in de levendige correspondentie een boeiend samenspel van twee intellectuele werelden.

Zoals het voorwoord van uitgever en historicus Perry Pierik al aangeeft, was Ros een man die moeite had met vriendschappen. Zijn wantrouwende, solistische aard maakte hem tot een eenling in de literaire wereld, die wel bewondering kon voelen voor figuren als Vestdijk en Louis Paul Boon, maar zich zelden echt kon binden. Het is dan ook des te opvallender dat hij in Lemm een gelijkgestemde ziel vond.
De bundel bestaat uit twee delen: ‘Eerste deel 1979’ en ‘Tweede deel’.

“Het eerste deel van mijn correspondentie met Martin betreft de tijd van de Arbeiderspers. Het tweede deel, vanaf begin eenentwintigste eeuw, de tijd van Aspekt.”

De brieven laten zien dat Ros in Lemm een 'moreel ijkpunt' en een brug naar een rijk, vervlogen intellectueel leven zag. Lemm, die zijn voorkeuren nooit onder stoelen of banken stak, vertegenwoordigde voor Ros een zeldzame constante. De correspondentie staat bol van intellectuele uitwisselingen en vliegensvlugge discussies over een breed scala aan onderwerpen. Namen als Neruda, Borges, Monegal en Mendoza vliegen over en weer. De Latijns-Amerikaanse literatuur vormde het hart van Lemms literaire wereld, terwijl Ros, met zijn voorliefde voor oude meesters en wielrenners, een contrasterend maar complementair geluid laat horen.

“Tegen het eind van de eeuw kreeg Martin Ros een herseninfarct, mede als gevolg van spanning bij De Arbeiderspers. Het moeizaam samenwerken met de nieuwe directeur Ronald Dietz heeft daar ongetwijfeld aan bijgedragen. In de periode dat hij revalideerde kwam hij in aanraking met Perry Pierik, die op het punt stond een uitgeverij te stichten. Die ging ASPEKT heten. Perry, een historicus gespecialiseerd op het gebied van de twee wereldoorlogen, zag in Martin de man die hem kon adviseren met zijn enorme belezenheid en kennis van literatuur, in de meest ruime zin, alsmede zijn lange ervaring bij De Arbeiderspers.”

De bundel is meer dan alleen een verslag van een vriendschap; het is een literaire schatkist vol met Ros' hak-op-de-tak gedachten over literatuur en Lemms fenomenale kennis van de Latijns-Amerikaanse literatuur. Het laat de lezer kennismaken met een kant van Ros die velen niet kenden – een man die ondanks zijn wantrouwen een diepe bewondering koesterde voor het talent van Lemm. Lemm zelf wordt in de brieven geportretteerd als een auteur van formaat, wiens immense geheugen en literaire inzicht indruk maakten op Ros.

'Briefwisseling, Brieven en Notities 1979 – 2018' is een aanrader voor liefhebbers van de Nederlandse letteren en de geschiedenis van de uitgeverswereld. Het is een zeldzame en intieme blik achter de schermen van een onverwachte, maar diepe vriendschap tussen twee figuren die de Nederlandse literatuur hebben gevormd. Deze correspondentie toont aan dat zelfs de meest solitaire geesten een onverwachte verbinding kunnen vinden.