Vol verlangen zoekend naar andere werelden in de wereld..... Misschien Murnanes mooiste?

Ik lees de laatste tijd veel van Gerald Murnane, en ik was erg benieuwd naar zijn moeilijk verkrijgbare roman "Inland". Dat is volgens sommigen namelijk Murnanes meesterwerk: in zijn enorm verhelderende essay "Reading Gerald Murnane" (opgenomen in "Late essays" ) noemt Coetzee het bijvoorbeeld "the most ambitious, sustained, and powerful piece of writing [ Murnane] has to date brought off". Dus ik was blij toen ik het boek onverwacht toch nog op de kop kon tikken. En zelfs nog blijer toen ik het twee keer achter elkaar ademloos had uitgelezen. Het boek is inderdaad nog ongrijpbaar- prachtiger dan "The plains" of "Barley Patch" (wat ik tot nu zijn hoogtepunten vond), nog fraaier en intenser van stijl, en nog rijker aan fascinerende en prachtig met elkaar verknoopte motieven. Of het echt Murnanes mooiste is weet ik niet, maar het maakte meer indruk op mij dan de andere Murnanes die ik ken. En dat wil wat zeggen.

Zoals zo vaak bij Murnane draait ook "Inland" weer om het verlangen van een naamloze ik- figuur naar de totaal van elk realisme onthechte ideaalwerelden van de fictie. We zien de ik- figuur (die zich bovendien geregeld afsplitst in door hem verzonnen of gedroomde ik- figuren) dromen, schrijven, dwalen in een enorme bibliotheek met ramen die op oneindige vlakten uitkijken, en mijmeren of dromen over wat hij schrijft en droomt. De door hemzelf volgeschreven pagina's vergelijkt hij soms met drijvende wolken, te ongrijpbaar om ooit deel uit te maken van een tastbaar boek. En soms leest hij teksten, die als wolken naar hem toe zijn gedreven: dit zijn dan "drifting pages", die - zo droomt hij- deel uitmaken van een oneindige bibliotheek vol "dream-books with dream-patterns on their jackets and dream-colours on their spines and dream- words on their preliminary pages". En op één zo'n naar hem toegedreven wolkachtige pagina staat een voor hem essentiële zinsflard: "There is another world but it is in this one". Een radicaal andere wereld dan de wereld die we kennen en zien...... DAT is waar de ik- figuur naar verlangt. Een fictionele wereld in onze bekende wereld die deze bekende wereld met veel raadselachtige onbekendheid verrijkt. Een zo radicaal andere wereld dat hij geheel onkenbaar, onbepaald en onzichtbaar moet blijven, totaal virtueel, vol ondoorgrondelijke openheid. "[T]he other world must be understood as lying within the virgin whiteness which is all that part of the page where, as yet, no word has been written", zegt hij dan ook. Zelfs de gewone fictie met concrete letters op de pagina, en met concreet herkenbare voorvallen en personages, is nog niet de "other world" die hij zoekt: hij zoekt de pure potentialiteit van de nog onbeschreven pagina, de oningevulde openheid van het wit. Want wit is niet één kleur, maar alle kleuren.

Niet voor niets is de ik- figuur zeer gefascineerd door ongrijpbare fenomenen als "the invisible yet enduring scent of lilacs" en zelfs "the invisible yet enduring scent of dream-prairies". Bovendien is voor hem elk ogenschijnlijk definieerbaar ding feitelijk oneindig veel dingen (of mogelijke dingen) tegelijk. "Beside every path that I followed, some plant had the look or the feel of human skin. Parts of the flowers of plants had the shapes of parts of men and women. Each thing was more than one thing. The long green leaves bunched around the agapanthus were the grasskirts of women who were naked above their waists.". En ook zijn eigen ik is een veelheid van werkelijke en mogelijke ikken: "Each year when I look around the cemetery at Fawkner I know I am looking at the place where all my lives, actual or conjectured will end. Whoever I am, whoever I might otherwise have been, whoever I might yet become- the lives of all these men will end in the one grassland, only for kilometres from the street where I was born."

Elk ding, wezen, voorval of gevoel is dus een veelheid. En die veelheid wortelt, ook in de citaten hierboven, in oneindige vlakten: Australische "grasslands", Hongaarse poesta's of steppen, Amerikaanse prairie. Of dat alles tegeljk, namelijk "dream- prairies" die zelf weer de imaginaire versmelting zijn van meerdere al dan niet gedroomde oneindige vlakten uit vele windstreken. Die vlakten symboliseren, net als in "The plains", volgens mij de oneindige openheid van het bestaan: alles is geworteld in een dragende grond, maar die dragende grond is oneindig en veelvormig. Ze symboliseren volgens mij ook de oneindigheden in onze binnenwereld, of van een verbeeldingskracht die zijn grillige dromen niet laat inperken door wat voor conventie dan ook. Die symbolische openheid van deze vlakten wordt in "Inland" prachtig voelbaar gemaakt. Net als het onblusbare verlangen van de ik-figuur naar die openheid. Want elke pagina opnieuw droomt hij op andere manieren over de grasslands, steppen, poesta's en/of prairies. En heel vaak kijkt hij ernaar vanuit zijn bibliotheek, met een niet te stillen gretigheid. Waarbij zijn ogen wijdopen ramen zijn, en tegelijk spiegels die elk detail spiegelen. Of spiegels die zijn droombeelden vermengen met het oneindige landschap buiten, en tegelijk ramen omdat dit met dromen vermengde landschap als het ware weer een uitzicht biedt op de vlakten in zijn innerlijk.

Intrigerend vind ik ook de fascinatie van de ik- figuur voor het katholieke evangelie. Dat is bij hem een soort verlangen naar trascendentie die trascendenter is dan transcendent: een droom van andere werelden en werkelijkheden die verder gaat dan het herkenbare Godsbeeld van veel traditionele gelovigen. Hij voelt zich bijvoorbeeld vooral aangetrokken tot de Heilige Geest, "the third person of the Blessed Trinity and traditionally the person of those three most ready to help writers, artists, and all who today would be called creative". Voor hem is de Heilige Geest veel belangrijker dan de Vader en de Zoon, want "the Holy Ghost was never represented in pictures as having a human shape. The Holy Ghost was shadowy and changeable. He was many things rather than one thing: sometimes a rushing wind and sometimes tongues of fire or a shaft of light". Vaak ook wordt de Heilige Geest als vogel voorgesteld, wat de ik- figuur heel goed bevalt: "I have admired birds for as long as I can remember for their furtiveness".

De ik- figuur zoekt steeds het andere, niet- conventionele perspectief, dat de ogenschijnlijk overzichtelijke dingen en patronen in onze wereld juist meerduidiger maakt. Vandaar zijn onorthodoxe aandacht voor de Heilige Geest. Kijkend naar een tapijt fascineert hem bovendien niet de overzichtelijke voorstelling, maar de grillige verknoopte bontigheden van de onderkant van het tapijt, waarin je de vormen niet meer herkent. Precies zo leest hij ook het Evangelie: "The colours and seasons of the Church were complicated, but I saw them only from beneath. the true pattern was on the other side. Under the clear morning sky of eternity, the long story of the Old Testament and the New was a richly coloured tapestry. But on my side, under the changeable skies of Melbourne County, I saw only the green and the white and the red and the violet strangely interlaced, and I made from them whatever patterns I could". Niet het transparante licht van waarheid en eeuwigheid wordt gezocht, maar grillige kleurschakeringen en verknopingen voorbij het herkenbare beeld. Niet de herkenbare God de Vader, maar de "shadowy and changeable" Heilige Geest. Niet het herkenbare oppervlak met het complexe maar herkenbare patroon, maar de onherkenbare onderkant van het patroon in het tapijt. En de dromen van nieuwe onherkenbare patronen die daaruit voortkomen. Dat is wat de ik- figuur zoekt, in zijn intense speurtocht naar andere werelden in deze wereld.

Die speurtocht wordt prachtig beschreven, en het brandende verlangen naar andere werelden wordt naar mijn smaak meeslepend voelbaar gemaakt. Elke zin van Murnane roept bij mij verwondering en bewondering op, door de poëtische kracht en de filosofische diepgang ervan. Bovendien verwerkt Murnane bovenstaande motieven op geniale wijze in een even originele en veelvormige als ontroerende liefdesgeschiedenis. De naamloze ik- figuur introduceert zichzelf eerst als Hongaar, die met Hongaarse zwaarmoedigheid over de vlakten kijkt en zijn volgeschreven pagina's stuurt naar een vrouwelijke editeur en vertaalster, die hij nooit heeft gezien en die juist daardoor uitgroeit tot een onvatbaar en ultiem verlokkend zinnebeeld. Ook zijn in dit verhaal subtiele verwijzingen vervlochten met mythen waarin jonge meisjes stierven door geweld, en herboren werden als legendes of Heiligen. De onuitgesproken suggestie is dat de vrouwelijke editeur en vertaler tegelijk ook kenmerken van deze mythische herrezen meisjes heeft, en - in de verbeelding van de ik-figuur althans- daardoor nog veelvormiger en zinnebeeldiger wordt. Na zo'n veertig pagina's echter is de ik- figuur ineens gesitueerd in Australië, en mijmert hij - op zeer aanstekelijke wijze- over de magie en vele onzekerheden van zijn lang vervlogen Australische pubertijd. En over de "girl from Bendigo Street", een twaalfjarige jeugdliefde die even naamloos blijft als hijzelf, en - zo droomt hij althans- iemand die "would be like myself in preferring many possible things to any one visible thing". Zijzelf is evenzeer onbepaald en veelvormig: om te beginnen door de associatieve overeenkomsten met de eerder genoemde vrouwelijke vertaler, maar ook en vooral omdat zij het hele boek door in nevelen blijft gehuld. Bovendien verdwijnt zij op vrij raadselachtige wijze uit het leven van de ik- figuur. Daardoor, en doordat de verliefdheid nergens wordt uitgesproken of benoemd, blijft zij een zinnebeeld. Een personificatie van het nooit bereikte. En van het grote onbekende, want haar naam en haar gevoelens blijven voorgoed versluierd. "Inland" groeit dan meer en meer uit tot een brief aan deze verloren liefde, of tot een poging om in fictie deze liefde alsnog te realiseren. Dus om "another world in this world" in te richten die beter is dan de werkelijke wereld, omdat deze liefde daarin wel vorm krijgt.

Maar die alternatieve fictionele wereld is dan wel een radicaal open wereld. Nergens wordt dus een concrete verzonnen ontmoeting beschreven: het blijft bij verwijzingen naar de fictionele werelden van Proust die zijn hele leven als in een kathedraal nieuwe vorm gaf, naar de na hun dood als spook herenigde geliefden uit "Wuthering Heights", en naar de verrijzenis van Christus. We krijgen dus meerdere tantaliserende beelden van mogelijke wederopstandingen in andere werkelijkheden, maar niet een concrete andere werkelijkheid waarin de ik- figuur en zijn "girl from Bendigo Street" verenigd herrijzen. De vereniging met haar blijft dus een pure meerduidige mogelijkheid, ook in de pagina's die de ik- figuur schrijft. Of zelfs een onmogelijkheid: "Today I am dead but the young woman remains alive in order to go on reading what I could never write". Maar precies die onmogelijkheid bewaart haar als zinnebeeld, als Ideaal, als niet door de werkelijkheid aangetaste Droom. "Inland" beschrijft de ongerealiseerde jeugdliefde van de ik- figuur en zijn "girl from Bendigo Street" heel aanstekelijk, zo aanstekelijk dat ik als lezer hoopte op een conventioneel happy end waarin ze elkaar alsnog zouden krijgen. Maar uiteindelijk groeit ze uit tot dragend element van "another world in this world" die ongrijpbaar open is en moet blijven, en die juist daardoor voor de ik- figuur zo ongelofelijk verlokkend is. En dat vind ik nog veel mooier dan het conventionele slot waarop ik zat te hopen. Vooral misschien omdat Murnane dat verlangen naar de totaal open en van de realiteit onthechte werelden van fictie zo meeslepend oproept met zijn vele beschrijvingen van eindeloze vlakten, van de dingen die vele dingen tegelijk zijn, van ogen als ramen en als spiegels, van pagina's als drijvende wolken, van de ongrijpbare patronen (en de onderkanten daarvan) binnen en buiten ons hoofd.......

Twee keer achter elkaar las ik het boek ademloos uit, twee keer deed het mij enorm mijmeren over de uitgestrekte openheid en ongrijpbaarheid van mijn binnenwereld en buitenwereld. En dat mijmeren gaat nog wel een tijdje door. Het dromen trouwens ook. Wat een prachtige liefdesgeschiedenis, die juist door zijn onvoltooibaarheid ontroert. Wat een schitterende evocatie van eindeloze vlakten binnen en buiten ons. Wat een boek. Wat een schrijver.