Lezersrecensie
Mooie coda op Melancholie I
Onlangs las ik "Melancholie I", een meesterwerk over een gestoorde en zeer kunstzinnige geest: de geniale, labiele Lars Hertervig. Prachtig boek, overdonderende kennismaking: ik las daarna meteen meer van Jon Fosse. Dat echter deed smaken naar nog meer, bijvoorbeeld naar "Melancholie II" dat ook in het Nederlands zal verschijnen. Maar daarop wachten lukte mij niet, dus las ik "Melancholy II", de Engelse vertaling. En met tevredenheid.
In "Melancholie I" werden we helemaal ondergedompeld in Hertervigs waanzin en kunstzinnigheid, door middel van ellenlange, hypnotisch meeslepende zinnen die deze kunstzinnige waanzin bijna ongefilterd voelbaar maken. Zodat je dichter op de huid zit van de totale gestoordheid dan je lief is, maar ook dichter in de buurt komt van de onverwoordbare kern van Hertervigs kunst: een Goddelijk en dus onbevattelijk innerlijk licht dat aan alle rationele begrip ontsnapt, en dat licht gaat gepaard met peilloze verwondering. En die verwondering en onbevattelijkheid worden op fraaie wijze onderstreept door de meanderende, nooit tot definitieve conclusies of vaste ijkpunten leidende stijl van Fosse. Want die stijl dwingt je als lezer om steeds dat "iets" te omcirkelen dat Lars Hertervig ook steeds tracht te omcirkelen in zijn schilderwerk, maar zonder het ooit helemaal te raken. Want daarvoor is dat "iets" te ongrijpbaar, te ondoorgrondelijk, te zeer ontstegen aan dat wat wij als rationele geesten grijpen kunnen. Net als God, volgens Hertervig, en net als de vraag naar de oorsprong en het waarom van onze schepping.
In "Melancholy II" echter is Lars Hertervig dood, en volgen wij het meanderende innerlijk van Oline, zijn gekwelde, stokoude, dementerende en door incontinentie geplaagde zus. "Melancholie II" heeft dezelfde ellenlang meanderende zinnen als "Melancholie I", met dezelfde obsessieve herhalingen en kleine betekenisverschuivingen. Alleen maakt die stijl in "Melancholie II" niet de artistieke waanzin voelbaar van Hertervig, maar de vervagende dementerende geest van Oline. Die in een wereld leeft waarin alles moeizaam gaat, alles pijn doet, alles onbestendig is, en waarin het door incontinentie veroorzaakte ongemak en decorumverlies bij voortduring door haar hoofd spookt terwijl ze al het andere meteen vergeet. Dus daar zit ze dan, radeloos en bevuild, op een privaat. Kijkend naar een dode vis die ze mee heeft genomen naar het privaat, om hem daarna op te kunnen eten. En die dode vis kijkt haar aan, met grote vissenogen die haar doen denken aan de geobsedeerd grote ogen van Lars: "the fish eyes are staring right into her, that's what it feels like, thinks Oline, these fish eyes are staring right into her soul, right in, and even if they do that they don't change their expression, all they do is stare, they just look and look, they see something, but don't want to reveal what they see and what can it be that they see? right into her soul? do they see something there? can these fish see inside her soul? is it Lars who is looking unrecognizably through the fish eyes at her? is it Lars who is looking from somewhere far away through the stiff fish eyes at her? at her? into her? into her inner being? if she has any inner being? does she have an inner being? or is an outer being all she has?"
Mooi hoe de zin ondanks alle vraagtekens gewoon doorloopt: na elk vraagteken geen nieuwe zin met hoofdletter, maar dezelfde zin die doorgaat met kleine letter. Zo doet Fosse dat vaker, weet ik inmiddels, en in dit geval past deze stijlfiguur wel heel goed bij de ademloze verbijstering en vertwijfeling die Oline voelt. Alsof ze, door haar twijfel of ze wel een "inner being" heeft, alleen nog maar kan stamelen, dingen herhalen, en geen ordelijke van elkaar gescheiden vragen meer kan formuleren. In "Melancholy II" volgen we voortdurend Oline, meestal in het voor haar steeds vagere hier en nu. Maar soms herinnert ze zich haar krankzinnige broer Lars als de dag van gisteren. Ook dat echter op een toon vol vertwijfeling, want ze begrijpt niets van Lars Hertervigs waanzin en heel weinig van zijn schilderkunst. En dus heel weinig van het onbegrijpelijke licht dat Lars in zijn schilderijen zoekt. Maar juist Olines vertwijfelde niet- begrijpen vind ik ook ontroerend, want precies dat kenmerkt ook Lars Hertervig, de onbegrepen waanzinnige die niet eens zichzelf begreep. Op sommige momenten verwoordt Oline haar niet- begrijpen of haar drove herinneringsflarden bovendien opmerkelijk poëtisch:"and I look at the sea with its darker blue and the sea is full of white movements and I think to myself that Lars is like the sea and the sky, forever on the move, from darkness to light, from white to the blackest of black, that's what Lars is like, just like the sea, I think, while I myself am more like a rock or a marsh".
"Melancholie II" volgt vooral Oline, en is naar mijn smaak vooral een fascinerende meditatie over verlies, veroudering, ontluistering en verval. Maar het geeft ook intrigerende glimpen op de waanzin van Lars Hertervig, glimpen die door dementie en niet- begrijpen worden getekend, waardoor ze naar mij smaak een opmerkelijk ontroerend en verwonderlijk licht op die waanzin werpen. Bovendien, in sommige passages, die ik uit afkeer van spoilers met opzet niet citeer, is er voor Oline volgens mij precies dat ongrijpbare licht dat ook Lars in zijn schilderijen steeds zoekt, ook al weet ze dat zelf niet...……
Kortom, ik vond "Melancholy II" een mooie coda op het meesterlijke "Melancholie I". En met Fosse ben ik nog steeds niet klaar.
In "Melancholie I" werden we helemaal ondergedompeld in Hertervigs waanzin en kunstzinnigheid, door middel van ellenlange, hypnotisch meeslepende zinnen die deze kunstzinnige waanzin bijna ongefilterd voelbaar maken. Zodat je dichter op de huid zit van de totale gestoordheid dan je lief is, maar ook dichter in de buurt komt van de onverwoordbare kern van Hertervigs kunst: een Goddelijk en dus onbevattelijk innerlijk licht dat aan alle rationele begrip ontsnapt, en dat licht gaat gepaard met peilloze verwondering. En die verwondering en onbevattelijkheid worden op fraaie wijze onderstreept door de meanderende, nooit tot definitieve conclusies of vaste ijkpunten leidende stijl van Fosse. Want die stijl dwingt je als lezer om steeds dat "iets" te omcirkelen dat Lars Hertervig ook steeds tracht te omcirkelen in zijn schilderwerk, maar zonder het ooit helemaal te raken. Want daarvoor is dat "iets" te ongrijpbaar, te ondoorgrondelijk, te zeer ontstegen aan dat wat wij als rationele geesten grijpen kunnen. Net als God, volgens Hertervig, en net als de vraag naar de oorsprong en het waarom van onze schepping.
In "Melancholy II" echter is Lars Hertervig dood, en volgen wij het meanderende innerlijk van Oline, zijn gekwelde, stokoude, dementerende en door incontinentie geplaagde zus. "Melancholie II" heeft dezelfde ellenlang meanderende zinnen als "Melancholie I", met dezelfde obsessieve herhalingen en kleine betekenisverschuivingen. Alleen maakt die stijl in "Melancholie II" niet de artistieke waanzin voelbaar van Hertervig, maar de vervagende dementerende geest van Oline. Die in een wereld leeft waarin alles moeizaam gaat, alles pijn doet, alles onbestendig is, en waarin het door incontinentie veroorzaakte ongemak en decorumverlies bij voortduring door haar hoofd spookt terwijl ze al het andere meteen vergeet. Dus daar zit ze dan, radeloos en bevuild, op een privaat. Kijkend naar een dode vis die ze mee heeft genomen naar het privaat, om hem daarna op te kunnen eten. En die dode vis kijkt haar aan, met grote vissenogen die haar doen denken aan de geobsedeerd grote ogen van Lars: "the fish eyes are staring right into her, that's what it feels like, thinks Oline, these fish eyes are staring right into her soul, right in, and even if they do that they don't change their expression, all they do is stare, they just look and look, they see something, but don't want to reveal what they see and what can it be that they see? right into her soul? do they see something there? can these fish see inside her soul? is it Lars who is looking unrecognizably through the fish eyes at her? is it Lars who is looking from somewhere far away through the stiff fish eyes at her? at her? into her? into her inner being? if she has any inner being? does she have an inner being? or is an outer being all she has?"
Mooi hoe de zin ondanks alle vraagtekens gewoon doorloopt: na elk vraagteken geen nieuwe zin met hoofdletter, maar dezelfde zin die doorgaat met kleine letter. Zo doet Fosse dat vaker, weet ik inmiddels, en in dit geval past deze stijlfiguur wel heel goed bij de ademloze verbijstering en vertwijfeling die Oline voelt. Alsof ze, door haar twijfel of ze wel een "inner being" heeft, alleen nog maar kan stamelen, dingen herhalen, en geen ordelijke van elkaar gescheiden vragen meer kan formuleren. In "Melancholy II" volgen we voortdurend Oline, meestal in het voor haar steeds vagere hier en nu. Maar soms herinnert ze zich haar krankzinnige broer Lars als de dag van gisteren. Ook dat echter op een toon vol vertwijfeling, want ze begrijpt niets van Lars Hertervigs waanzin en heel weinig van zijn schilderkunst. En dus heel weinig van het onbegrijpelijke licht dat Lars in zijn schilderijen zoekt. Maar juist Olines vertwijfelde niet- begrijpen vind ik ook ontroerend, want precies dat kenmerkt ook Lars Hertervig, de onbegrepen waanzinnige die niet eens zichzelf begreep. Op sommige momenten verwoordt Oline haar niet- begrijpen of haar drove herinneringsflarden bovendien opmerkelijk poëtisch:"and I look at the sea with its darker blue and the sea is full of white movements and I think to myself that Lars is like the sea and the sky, forever on the move, from darkness to light, from white to the blackest of black, that's what Lars is like, just like the sea, I think, while I myself am more like a rock or a marsh".
"Melancholie II" volgt vooral Oline, en is naar mijn smaak vooral een fascinerende meditatie over verlies, veroudering, ontluistering en verval. Maar het geeft ook intrigerende glimpen op de waanzin van Lars Hertervig, glimpen die door dementie en niet- begrijpen worden getekend, waardoor ze naar mij smaak een opmerkelijk ontroerend en verwonderlijk licht op die waanzin werpen. Bovendien, in sommige passages, die ik uit afkeer van spoilers met opzet niet citeer, is er voor Oline volgens mij precies dat ongrijpbare licht dat ook Lars in zijn schilderijen steeds zoekt, ook al weet ze dat zelf niet...……
Kortom, ik vond "Melancholy II" een mooie coda op het meesterlijke "Melancholie I". En met Fosse ben ik nog steeds niet klaar.
1
Reageer op deze recensie
