Een helder verhaal over een moeilijk onderwerp

Het is opvallend hoeveel boeken er de laatste tijd verschijnen over de wijze waarop de mens het leven heeft veranderd of wil veranderen. Denk bijvoorbeeld aan Life Changing, How Humans are Altering Life on Earth van Helen Pilcher. Een meer specifiek onderwerp presenteert de wetenschapsjournaliste Hetty Helsmoortel in De geknipte genen, dat met name over CRISPR gaat.

Dit klinkt heel ingewikkeld – en is het ook qua technologie –, maar de auteur weet op een heel aantrekkelijke manier uit te leggen wat er met deze technologie mogelijk kan zijn. Zoals bijvoorbeeld het wegnemen van een ziekte door een stukje uit het DNA te knippen, en te vervangen door een ‘normaal’ stuk. Het boek bestaat uit vijf delen: in het eerste deel wordt genetica simpel uitgelegd, vervolgens wordt beschreven wat CRISPR inhoudt. In de laatste drie delen leert de lezer wat toepassing van deze technologie kan betekenen voor planten, dieren en mensen.

De auteur slaagt erin om in een onderhoudende en prettige stijl te schrijven, waardoor ook leken kunnen begrijpen wat de technologie inhoudt. En, belangrijker nog, waartoe deze technologie kan leiden. Daarbij maakt ze veelvuldig gebruik van metaforen:

'Virussen die bacteriën infecteren worden vaak afgebeeld als een soort maanlanders, omdat ze net als een ruimtecapsule landen op het oppervlak van de cel die ze willen infecteren. Daarna spuiten ze hun DNA in de bacterie in, terwijl de eiwitmantel buiten blijft.'

Het leukste deel van het boek zijn de mogelijke toepassingen van deze technologie. Een mooi voorbeeld is te vinden bij de bananen die we eten. Het voortbestaan van dit type wordt bedreigd door een schimmel. ‘Onze’ bananen hebben geen zaden, dus zijn ze niet te veredelen door ze te kruisen. Door te klonen, worden ze vermenigvuldigd. Er bestaan echter ook wilde bananen die resistent zijn tegen deze schimmel, maar die zijn niet te eten. Met CRISPR is het in principe mogelijk het resistentie-gen van de niet-eetbare banaan over te zetten in de eetbare banaan, zodat de schimmel geen kwaad meer kan doen.

Soms is het verhaal aangrijpend, zoals een paragraaf over kuikens die gered kunnen worden. Nu worden zes miljard kuikens ‘doorgedraaid’, omdat het haantjes blijken te zijn. Het is onnodig om ze geboren te laten worden. Sterker nog, het is onnodig om de eieren uit te laten broeden. Dit wordt mogelijk door een rood fluorescerend eiwit aan het chromosoom van hennen toe te voegen. Eieren die haantjes zouden worden lichten in dat geval rood op onder een laserstraal en hoeven niet uitgebroed te worden.

Uiteraard bestaan er gevaren dat deze technologie misbruikt gaat worden. Bekend is dat dikbil-koeien een bepaald gen missen, waardoor de groei van de spieren niet afgeremd wordt. Deze technologie kan men gebruiken om dit gen ook bij andere dieren uit te schakelen, bijvoorbeeld bij paarden. Dergelijke paarden zouden een voordeel hebben bij springwedstrijden. En nog een stap verder: er zijn nog altijd landen die allerlei hulpmiddelen gebruiken om hun atleten te laten winnen. Werd tot op heden gebruik gemaakt van doping, in de toekomst zou dit de toepassing van CRISPR kunnen zijn.

Al snel doemen er ethische problemen op. In feite wemelt het boek van de ethische dilemma’s. Helsmoortel stipt deze terecht heel vaak aan. Met dit boek levert ze een interessante bijdrage om een publieksdiscussie te stimuleren over dit soort te maken afwegingen. Bijvoorbeeld de vraag hoe ver kun je gaan om een ziekte met deze technologie te genezen.