Hallucinerende zoektocht naar de zin van de zintuiglijke waarneming… en de filosofie

Bar Hopeloos (oorspronkelijke titel: Sinnliche Gewiβheit) is de Nederlandse vertaling van Robert Menasses eerste deel van een romantrilogie. Hoofdpersoon en verteller is Roman Gilanian, een Oostenrijker die nog maar kort in São Paulo, Brazilië woont en daar aan de universiteit lesgeeft. Bar Hopeloos duidt op de bar (cynisch genoeg eigenlijk Bar Esperança geheten) waar hij met een aantal andere vaste Oostenrijkse gasten filosofische discussies voert. Met name de ‘professor’ Leo Singer daagt hem uit om aan de hand van Hegels Phänomelogie des Geistes (1807) na te denken over de zintuiglijke waarneming en hoe deze zich verhoudt tot de werkelijkheid (hierop duidt de oorspronkelijk Duitse romantitel). Roman ontdekt dat veel van zijn waarnemingen zich niet blijvend in zijn geheugen nestelen of verworden tot geheel andere beelden. Wat is waar van wat we ons herinneren, en wat verzinnen we aan de hand van vage en misschien wel onjuiste beelden in ons geheugen?

“Alles is vaag, onduidelijk. Dan verwijderen zich die twee gebeurtenissen en andere treden tevoorschijn die groter en groter worden en me een redelijke indruk van de werkelijkheid lijken te geven. Hun trekken worden duidelijker als ik ze in woorden vat, en weer onduidelijker als ik me afvraag wat die woorden betekenen. Van al dat leven hebben zich in mijn geest alleen onduidelijke voorstellingen kunnen handhaven. Uit deze herinneringen stijgt een verwarrend beeld op dat door de fantasie wordt aangevuld…”

Dit gegeven vormt de rode draad in het verhaal, waarbij de lezer zich gaat afvragen in hoeverre dit verhaal dan een juiste weergave is, als het opgebouwd is uit vage en vertekende herinneringen. Daarbij komt nog het overvloedige drankgebruik en uiteindelijk ook van cocaïne, zodat het een soms hallucinerende leeservaring is. De filosofische gedachtewisselingen tussen Roman, Singer en zijn vriendin Judith Krantz zijn vaak te ingewikkeld om goed te volgen, maar gelukkig geeft Roman ook menigmaal toe dat hij het niet begrijpt. De filosofie lijkt enerzijds belangrijk te worden bevonden in dit boek, maar wordt anderzijds ook ter discussie gesteld: “Hegel schijnt afschuwelijk te zijn! heb ik gezegd, en: Filosofie is enkel wetenschap, die is nergens goed voor!”.
Dit alles levert een moeilijk te doorgronden, maar boeiend boek op, dat genoeg te bieden heeft om over na te denken.