Beter lezen we de echte Céline

Los van het gegeven dat ik anders aankijk tegen het conflict dat Rusland uitvecht in Oekraïne dan Pieter Waterdrinker dat doet - hij vertrok na de Russische inval in Oekraïne ostentatief uit Sint Petersburg, de stad waar hij jarenlang woonde met zijn Russische vrouw, eerst als correspondent voor De Telegraaf, later meer en meer als zelfstandig schrijver -, zijn nieuwste roman Céline is geen goed boek. Maar laat ik beginnen met hoe hij aankijkt tegen het conflict, omdat dit een centrale rol speelt in het boek. Je zou zelfs kunnen zeggen dat Céline een oorlogsroman is.

Voor Waterdrinker is het Rusland van Vladimir Poetin de onbetwiste bad guy. Dat heeft voor hem een persoonlijke voorgeschiedenis. Toen Waterdrinker in de jaren negentig naar Rusland kwam, was het land voor westerlingen een paradijs (zie ook de herinneringen hierover die columniste Sylvia Witteman regelmatig deelt). Zijn westerse valuta waren goud waard, hij kon er leven als een keizer. Voor de Russen waren de jaren negentig een hel: criminaliteit beheerste het openbare leven, de economische onzekerheid was enorm: van de ene op de andere dag kon de roebel, en dus je spaargeld, ineens niets meer waard zijn. Rond het jaar 2000 kwam toen Poetin, die orde bracht, en stabiliteit. Hij bouwde het land weer op, en maakte het weer tot een sterke, trotse supermacht waar de meeste mensen het goed hebben. Rusland vaarde op steeds meer terreinen zijn eigen koers - gesteund door het overgrote deel van de bevolking -, en liet zich steeds minder gelegen liggen door wat de liberale, globalistische rule based order voorschreef. Rusland bouwde aan een alternatief, samen met landen als China en India, en dat alternatief heet BRICS. Een multipolaire wereld is waar de BRICS voor staat, in plaats van de door het westen gedomineerde wereld die sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie 'het einde van de geschiedenis' leek te zijn.

Bij 'orde en stabiliteit' hoort ook dat 'oppositie' zich niet vrijelijk mag verspreiden: alles wat de rust bedreigt, moet onderdrukt. Dat wil niet zeggen dat er geen vrijheid van meningsuiting is in Rusland: het palet aan meningen dat voorbij komt in de Russische talkshows is heel wat veelzijdiger dan het eenzijdige D66-geluid (waarbij alle 'middenpartijen' één groot D66 zijn geworden) dat in de Nederlandse media klinkt. Maar je politiek organiseren tegen de bestaande orde, zoals Navalny dat voorstond, dat wordt lastig. Rusland is geen Europa met zijn lange tradities van pluriformiteit en parlementaire democratieën. Het huidige Rusland hecht aan conservatieve waarden, eenheid van beleid en respect vanuit het buitenland. Vooral aan het laatste ontbrak het de laatste dertig jaar.

Ondanks de belofte van 'geen inch naar het oosten', breidde de NAVO zich uit tot aan de Russische grens. Ondanks de herhaald uitgesproken rode lijn van de Russen dat Oekraïne, en ook Georgië, geen lid mochten worden van de NAVO, is de NAVO al sinds 2008 openlijk bezig beide landen in te lijven. In 2014 vond een door het westen gesteunde coup plaats in Oekraïne die de extreem-nationalistische West-Oekraïense krachten aan de macht bracht. Het Russisch-georiënteerde Oost-Oekraïense deel van de bevolking, vooral op de Krim en in de Donbas, was daar niet van gediend en kwam in opstand. Het resultaat: een burgeroorlog van de Oekraïense staat tegen zijn eigen, door Rusland gesteunde bevolking van 2014 tot 2022, met meer dan 14.000 burgerdoden. Alleen op de Krim bleef het relatief rustig, omdat Rusland het schiereiland al direct, na een referendum, weer bij Rusland had gevoegd. Toen bleek dat Oekraïne met hulp van het westen een grootschalige inval voorbereidde in de Donbas, om een einde te maken aan de opstand en de Minsk-akkoorden die door het westen en Oekraïne waren gesloten om Oekraïne de tijd te geven zijn leger voldoende op te bouwen, zag Rusland zich genoodzaakt in te grijpen. Het westen verbood Oekraïne vervolgens snel een akkoord te sluiten met Rusland - al in april 2022 lagen de contouren daarvoor klaar. Het westen rook zijn kans: Rusland moest kapot, het was nu of nooit. Tegen de verzamelde westerse krachten zou Rusland niet zijn opgewassen. Het liep anders. Rusland is sterker dan ooit. Het westen heeft verloren. Ondanks de farce van '5% voor defensie'. Ten koste van honderdduizenden Oekraïense en Russische levens, en de levens van vele duizenden westerse 'huurlingen'. En van de honderden miljarden aan dollars en euro's die, rechtstreeks van de belastingbetaler, verdwenen in de zakken van het militair industrieel complex, inclusief '10% for the big guy'. Maar daar was het natuurlijk in de kern altijd al om te doen.

Dit is echter niet zoals Waterdrinker - en de westerse politieke elite, die vervolgens ook de media en opinies van de bevolking succesvol heeft beïnvloed - ertegenaan kijkt. In Céline wordt de Nederlands-Russische hoofdpersoon op een onwaarschijnlijke missie gestuurd naar zijn vaderland om duistere deals te sluiten, belandt hij tegen zijn wil in het Russische leger, maakt de oorlog van dichtbij mee en weet uiteindelijk te vluchten terug naar het westen. Het is Rusland in dit verhaal dat de boeman is. De Russen zijn slecht, verdorven, gevaarlijk, de Oekraïeners zijn slachtoffer, goed en onschuldig. Dat mag natuurlijk, in een roman mag alles. Maar opzichtig de waarheid verdraaien, daar heb ik moeite mee. Zo beschrijft Waterdrinker dat het Russische leger rekruten met geweld uit hun huis en van straat plukt om ze na een korte training voor het front te gooien. In werkelijkheid gebeurt dit in Oekraïne, en zijn in Rusland de vrijwillig aangemelde soldaten niet aan te slepen. Waterdrinker beschrijft hoe in het Russische leger steeds meer vijftigers en zestigers verschijnen, terwijl dit in werkelijkheid gebeurt in het Oekraïense leger, omdat de twintigers en dertigers beginnen op te raken. Als je zo moedwillig de waarheid verdraait, ook al is het in een roman, dan ben je bezig met propaganda.

Maar los van de inhoud: Céline is geen goede roman. Waterdrinker beschrijft de gebeurtenissen met terugwerkende kracht. De hoofdpersoon is aanbeland in Parijs - met zijn doof-blinde, uit Oekraïne meegenomen kater die Céline heet - en in fragmenten krijgen we te lezen wat hem is overkomen. Waterdrinker beschrijft dat, maar laat het ons niet meebeleven. De stijl is vaak meer journalistiek dan literair en in een roman stoort dat. Waar hij wel literair wordt, en zijn verbeelding gebruikt, is dat vaak van zo'n puberaal niveau dat het gênant wordt. Oudere schrijvers die een hoofdpersoon verbeelden waar alle vrouwen plat voor gaan, die scènes beschrijven waarin jonge vrouwen seks met elkaar hebben, waarin sowieso iedereen eropuit lijkt te zijn elkaar voortdurend tussen de benen te grijpen, dat heeft iets pathetisch. Beter lezen we de echte Céline - wat mij betreft de enige positieve aansporing die van deze roman van Pieter Waterdrinker uitgaat.