Lezersrecensie
Het post-moderne huwelijk: de Amerikaanse Liaisons dangereuses
Het post-moderne huwelijk: de Amerikaanse Liaisons dangereuses*
De eerste roman van de Amerikaanse Chris Kraus is een staaltje van Amerikaans post-modernisme, denk ik. Zo beschouw ik het tenminste. Dus ik zet meteen de toon: een roman die lastig in een hokje te plaatsen is. Een fictionele briefroman, zou je ook kunnen zeggen, of een autobiografische brievenroman met een grote nadruk op het genre ‘sleutelroman’ en met een sterk fictioneel karakter.
Wat is het verhaal? Op een dag begin december 1994 maakt Chris kennis met Dick Hebdige, een collega van haar veel oudere echtgenoot Sylvère Lotringer. Sylvère en Dick zijn intellectuelen en hoogleraar (als betekent dat in de USA heb ik het idee, iets anders dan bij ons) en kennen elkaar wel. Chris is een filmmaakster van experimentele films en een stuk minder intellectueel. Het echtpaar gaat met Dick mee naar huis in Antelope-woestijn in California en brengt er de nacht door. Tussen Chris en Dick ontstaat er een heftig oogcontact, dat te duiden is als een flirt. Er gebeurt echter niets. De volgende morgen is Dick verdwenen en Chris en Sylvère druipen een soort van af. Chris bekent haar man direct dat zij verliefd geworden is op Dick. Sylvère en zij hebben al geruime tijd geen seks meer. Het vuur is er een beetje uit. Wel hebben ze een goed contact, ook intellectueel, al is Chris een nieuweling op dat pad. Cultuur, kunst, filosofie en beschouwing over de cultuur, maatschappij, erotiek, en het individu, de vrouw, de man, het lichaam e.d. zijn tussen hen gespreksonderwerpen.
De verliefdheid op Dick port het vuur echter weer op, dat geeft aan hun fysieke relatie een nieuwe impuls.
‘Aangezien ze geen seks meer hebben, onderhouden ze hun intimiteit door deconstructie, dat wil zeggen, door elkaar alles te vertellen.’ (2006, 17).
Maar Dick reageert niet op de brieven en faxen die Chris hem stuurt (o, nu weet ik door wie Nicolien Mizee geïnspireerd werd met betrekking tot haar faxen aan Ger, ;-)). Sylvère belt hem af en toe en krijgt hem niet vaak aan de lijn, zo af en toe. Omdat Dick niet reageert en wil zo ongeveer de belangrijkste partij is in deze marriage-à- Trois, fungeert hij als het blauwe scherm van de film of het witte doek van een schilder. Op deze blanke scherm kan van alles geprojecteerd worden. Niet alleen schrijft Chris brieven, Sylvère doet dat evenzeer. En ook corrigeren ze elkaars brieven en praten erover.
Het boek bestaat uit brieven, faxen, gesprekken tussen Sylvère en Chris, korte
beschouwingen, langere beschouwingen over allerlei onderwerpen en over dagelijkse toestanden.
Soms doet Chris dingen stiekem, of schrijft ze heimelijk, maar altijd komt Sylvère er weer achter en dat is natuurlijk reden om met elkaar in discussie te gaan. Ruzies tussen hen zijn er wel, maar hebben niet de overhand. Dick is hun postiljon d’amour.
Joan Hawkins die achterin het boek deze roman van een uitleiding heeft voorzien meent dat Sylvère eigenlijk heimelijk ook een crash had op Dick. Door opnieuw seks te hebben met zijn vrouw heeft hij dat ook met Dick. Sylvère zelf houdt vol dat het ménage à deux is, maar hij ironiseert. Hoewel ze beiden een afkeer van de psychoanalyse hebben - die van Freud; iemand als Lacan heeft ongetwijfeld wel een plaatsje in hun kring veroverd -, de persoonlijke, individuele complexen en trauma’s vliegen je om de oren. Beiden zijn joods. Sylvère’s moeder, die nog leeft, in Parijs, en hij hebben de Holocaust overleeft.
Omdat Dick zo distant blijft, verandert de inhoud van dit boek. Langzamerhand verandert het brievenboek in een soort dagboek, al krijgen overpeinzingen en later ook nog verhalen en anekdotes over anderen de overhand.
Voor een deel is dit ook een intellectueel boek. Vele filosofen komen voorbij, veel Franse: Roland Barthes, Baudrillard, Deleuze, Bataille, Julia Kristeva, etc. Maar ook mensen als Hannah Ahrend, Simone Weil, Habermas, de Franse antropologen Marcel Maus en Durckheim** zelfs, Marcel Proust en een hoop Amerikaanse schrijvers en moderne denkers, die ik niet ken. Zo is deze roman een heel erg Amerikaanse roman, voor een intellectueel Amerikaans publiek. Kierkegaard en de Ramones een New-Yorkse punkband).
Voor een deel is dit ook een boek waarin Chris zichzelf onderzoekt. Ze is op het moment dat zij Dick ontmoet, 39 jaar en begint zich oud te voelen. Vreemd is dat eigenlijk. Haar man is 56 jaar en heeft al een kunstheup, heeft last van impotentie (als staat het er niet zo, geloof ik). Waarom zou je je als vrouw dan op de drempel van de ouderdom voelen? Maar anderzijds bewonder je je haar eerlijkheid. Ze voelt zich vaak een ‘suffe kut’. Chris onderzoekt zichzelf als vrouw. Hier komt er een flinke dosis feminisme om de hoek kijken. Ze is niet het type vrouw waar mannen snel op vallen. Ze is niet mooi genoeg, niet rond genoeg (ze is nl. Zelf licht anorectisch), niet ‘femme’ genoeg. Volgens mij is zij ook licht biseksueel. Ze noemt in ieder geval vrouwen met wie zij een relatie gehad heeft maar ze wijdt er niet veel over uit. In deze roman is ze natuurlijk geobsedeerd en gefixeerd door de mannen in haar leven.
Dat feminisme van Kraus is niet heel erg fanatiek en activistisch. Dit boek, dat na de helft meer een dagboekvorm krijgt, gaat over haarzelf en haar reflecties over zichzelf.
‘’Wat er nu tussen vrouwen gebeurt is het meest interessante ter wereld, want het is het minst beschreven’’, schrijft Chris op het eind van het boek aan Dick (ib.: 213)
Op het eind voelt Chris zich door twee mannen afgewezen, een producent die haar films afwijst en Dick die haar seksueel afwijst, hoewel ze haar werk ‘dapper’ en ‘intelligent’ vinden. Een blauwkous dus, heette dat vroeger.
Intellect en lichamelijkheid zijn heel andere dingen, ze lijkt op zeker moment aan lezen de voorkeur te geven boven seks: ‘Lezen maakt een belofte waar die seks in de lucht houdt, maar bijna nooit kan waarmaken.’ (ib.: 202 Bij herlezing vind ik de geciteerde zin ambigue, maar uit de context van het boek begrijp ik dat lezen het primaat heeft.)
Alles in deze roman heeft vele kanten, de twee kanten van de medaille zijn niet eens genoeg. Chris realiseert zich ook dat Dicks niet reageren of misschien ook wel zijn afwijzing van haar, juist erotiseert en haar energie doet oplaaien.
Overigens was Dick in real life niet gecharmeerd van Kraus’ roman en hij heeft geprobeerd de publicatie tegen te houden. (Dom, denk ik, niet doen, daarmee vestig je alleen maar de aandacht op jezelf, en laat je zien wat een loser je in werkelijkheid bent, maar dat vind ik; ik heb geen reputatie te verliezen)
Geen makkelijk boek, geen lekkere roman waar je bij kunt wegdromen, is dit. Wel een voorbeeld van Amerikaans post-modernisme, denk ik. De hybride vorm wijst ook op post-modernistische trekken: is het boek een brievenroman, een autobiografie, een sleutelroman, een essay? Het is gewoon van alles wat.
De term post-modernisme is niet makkelijk te duiden. Een paar zaken wil ik noemen. Het ontkennen van de waarheid en van de werkelijkheid, of in ieder geval de erkenning dat er niet maar één waarheid en één werkelijkheid bestaat. Er bestaat alleen zoiets als een persoonlijke reactie op de werkelijkheid zoals die door een individu ervaren wordt. Ik zeg maar een beetje op zijn jan-boeren-fluitjes. Dat betekent dat er ook niet maar één vorm bestaat, voor een boek, een schilderij, welke kunstuiting dan ook. Voor de literatuur betekent dat onder andere een veelvuldig gebruik van ironie, van absurdisme, en vooral van intertekstualiteit (volgens mij komt de laatste opvatting vooral uit Franse hoek). En een ‘goede verstaander, ‘een goede lezer’ ziet direct overeenkomsten met de eigen literatuur, romans, kunst e.d.).
Een interessant fenomeen, het post-modernisme, dat alleen zo genoemd wordt omdat het het ‘modernisme’ opvolgt; het niet is zozeer een reactie op het modernisme.***
Een hartstochtelijke verwijzing naar I love Dick kwam ik tegen in de nieuwe roman van Siri Hustvedt, Herinneringen aan de toekomst, ook een autobiografische roman, waarin ze focust op haar eerste jaar in New York en dat in overweging neemt en haar verwachtingen en ervaringen back and forth in beschouwing neemt. Evenmin een lekker wegdroomboek. Later kwam ik de roman van Chris Kraus nogmaals tegen maar ik weet niet meer bij welke auteur. Het moet welhaast een vrouw geweest zijn.
Ik denk dat romancier Rachel Kushner ook wel beïnvloed is door Chris Kraus.
Een uitermate boeiend en diepgaand boek. Voor de liefhebber. En voor als je weer eens wat anders wil lezen. Van harte aanbevolen.
Een roman van de Fransman Choderlos de Laclos, 1782; een erotische brievenroman. Niet zozeer seksueel als wel toegespitst op het liefdesverovering-spel.
** Franse cultureel antropologen waren altijd wat meer filosofisch en theoretisch ingesteld dan hun Amerikaanse collegae.
*** Postmodernisme is de overkoepelende naam voor een cultuurstroming die een reeks van filosofische standpunten en esthetische stijlen in de kunst sinds eind jaren 1950 betreft. In de filosofie ligt daaraan ten grondslag het geloof dat alle menselijke kennis limieten kent en cultureel bepaald is, zodat er geen meta-standpunt bestaat dat zonder filter toegang tot de zuivere waarheid biedt. In de kunsten gaat het om een principieel eclectische stroming die het onderscheid tussen lage en hoge cultuurproductie veronachtzaamt en zich bedient van ironische of anarchistische combinaties van elementen uit verschillende stijlperioden, stromingen, genres, media en technieken die voorheen onverenigbaar werden geacht.
Postmodernisme wordt gezien als een reactie op het modernisme, als een voortzetting in radicaliserende zin van het modernisme, en ook als een combinatie van beide, want het gaat zowel om een fase van de modernistische rebellie tegen traditionalisme als om een fragmentarische opvolger daarvan met een nieuwe boodschap. Chronologisch gezien sluit de postmoderne wereldbeschouwing niet aan op het modernisme, maar volgt op het existentialisme en absurdisme.[3][4]
Postmoderne kunst- en literaire werken kenmerken zich door de veelal ironische combinatie. Onder invloedrijke postmoderne denkers zijn Jean Baudrillard, Jacques Derrida, Michel Foucault, Martin Heidegger, Julia Kristeva, Jean-François Lyotard en Richard Rorty. (Wikipedia)
Over de auteur:
Chris Kraus werd in 1955 geboren in New York. Haar jeugd bracht ze door in Connecticut en Nieuw-Zeeland. Op haar 21e ging ze naar New York en maakte daar experimentele films en video’s en deed performances die ze vermengde met met literaire aspecten, theater, Dada, sociaal activisme. In haar werk onderzoekt Kraus, zelf joods, ook verschillende aspecten van het jodendom. Kraus en Lotringer scheidden in 2016.
In 2016 werd Kraus’ eerste roman, I love Dick, als serie verfilmd.
Bibliografie:
Titel: I love Dick
Auteur: Chris Kraus
Vertalers: Evi Hoste, Anniek Kool
Uitgever: Lebowski
Jaar van uitgave: 1997, 2016
Aantal pp’s: 272
ISBN: 9789048833603
De eerste roman van de Amerikaanse Chris Kraus is een staaltje van Amerikaans post-modernisme, denk ik. Zo beschouw ik het tenminste. Dus ik zet meteen de toon: een roman die lastig in een hokje te plaatsen is. Een fictionele briefroman, zou je ook kunnen zeggen, of een autobiografische brievenroman met een grote nadruk op het genre ‘sleutelroman’ en met een sterk fictioneel karakter.
Wat is het verhaal? Op een dag begin december 1994 maakt Chris kennis met Dick Hebdige, een collega van haar veel oudere echtgenoot Sylvère Lotringer. Sylvère en Dick zijn intellectuelen en hoogleraar (als betekent dat in de USA heb ik het idee, iets anders dan bij ons) en kennen elkaar wel. Chris is een filmmaakster van experimentele films en een stuk minder intellectueel. Het echtpaar gaat met Dick mee naar huis in Antelope-woestijn in California en brengt er de nacht door. Tussen Chris en Dick ontstaat er een heftig oogcontact, dat te duiden is als een flirt. Er gebeurt echter niets. De volgende morgen is Dick verdwenen en Chris en Sylvère druipen een soort van af. Chris bekent haar man direct dat zij verliefd geworden is op Dick. Sylvère en zij hebben al geruime tijd geen seks meer. Het vuur is er een beetje uit. Wel hebben ze een goed contact, ook intellectueel, al is Chris een nieuweling op dat pad. Cultuur, kunst, filosofie en beschouwing over de cultuur, maatschappij, erotiek, en het individu, de vrouw, de man, het lichaam e.d. zijn tussen hen gespreksonderwerpen.
De verliefdheid op Dick port het vuur echter weer op, dat geeft aan hun fysieke relatie een nieuwe impuls.
‘Aangezien ze geen seks meer hebben, onderhouden ze hun intimiteit door deconstructie, dat wil zeggen, door elkaar alles te vertellen.’ (2006, 17).
Maar Dick reageert niet op de brieven en faxen die Chris hem stuurt (o, nu weet ik door wie Nicolien Mizee geïnspireerd werd met betrekking tot haar faxen aan Ger, ;-)). Sylvère belt hem af en toe en krijgt hem niet vaak aan de lijn, zo af en toe. Omdat Dick niet reageert en wil zo ongeveer de belangrijkste partij is in deze marriage-à- Trois, fungeert hij als het blauwe scherm van de film of het witte doek van een schilder. Op deze blanke scherm kan van alles geprojecteerd worden. Niet alleen schrijft Chris brieven, Sylvère doet dat evenzeer. En ook corrigeren ze elkaars brieven en praten erover.
Het boek bestaat uit brieven, faxen, gesprekken tussen Sylvère en Chris, korte
beschouwingen, langere beschouwingen over allerlei onderwerpen en over dagelijkse toestanden.
Soms doet Chris dingen stiekem, of schrijft ze heimelijk, maar altijd komt Sylvère er weer achter en dat is natuurlijk reden om met elkaar in discussie te gaan. Ruzies tussen hen zijn er wel, maar hebben niet de overhand. Dick is hun postiljon d’amour.
Joan Hawkins die achterin het boek deze roman van een uitleiding heeft voorzien meent dat Sylvère eigenlijk heimelijk ook een crash had op Dick. Door opnieuw seks te hebben met zijn vrouw heeft hij dat ook met Dick. Sylvère zelf houdt vol dat het ménage à deux is, maar hij ironiseert. Hoewel ze beiden een afkeer van de psychoanalyse hebben - die van Freud; iemand als Lacan heeft ongetwijfeld wel een plaatsje in hun kring veroverd -, de persoonlijke, individuele complexen en trauma’s vliegen je om de oren. Beiden zijn joods. Sylvère’s moeder, die nog leeft, in Parijs, en hij hebben de Holocaust overleeft.
Omdat Dick zo distant blijft, verandert de inhoud van dit boek. Langzamerhand verandert het brievenboek in een soort dagboek, al krijgen overpeinzingen en later ook nog verhalen en anekdotes over anderen de overhand.
Voor een deel is dit ook een intellectueel boek. Vele filosofen komen voorbij, veel Franse: Roland Barthes, Baudrillard, Deleuze, Bataille, Julia Kristeva, etc. Maar ook mensen als Hannah Ahrend, Simone Weil, Habermas, de Franse antropologen Marcel Maus en Durckheim** zelfs, Marcel Proust en een hoop Amerikaanse schrijvers en moderne denkers, die ik niet ken. Zo is deze roman een heel erg Amerikaanse roman, voor een intellectueel Amerikaans publiek. Kierkegaard en de Ramones een New-Yorkse punkband).
Voor een deel is dit ook een boek waarin Chris zichzelf onderzoekt. Ze is op het moment dat zij Dick ontmoet, 39 jaar en begint zich oud te voelen. Vreemd is dat eigenlijk. Haar man is 56 jaar en heeft al een kunstheup, heeft last van impotentie (als staat het er niet zo, geloof ik). Waarom zou je je als vrouw dan op de drempel van de ouderdom voelen? Maar anderzijds bewonder je je haar eerlijkheid. Ze voelt zich vaak een ‘suffe kut’. Chris onderzoekt zichzelf als vrouw. Hier komt er een flinke dosis feminisme om de hoek kijken. Ze is niet het type vrouw waar mannen snel op vallen. Ze is niet mooi genoeg, niet rond genoeg (ze is nl. Zelf licht anorectisch), niet ‘femme’ genoeg. Volgens mij is zij ook licht biseksueel. Ze noemt in ieder geval vrouwen met wie zij een relatie gehad heeft maar ze wijdt er niet veel over uit. In deze roman is ze natuurlijk geobsedeerd en gefixeerd door de mannen in haar leven.
Dat feminisme van Kraus is niet heel erg fanatiek en activistisch. Dit boek, dat na de helft meer een dagboekvorm krijgt, gaat over haarzelf en haar reflecties over zichzelf.
‘’Wat er nu tussen vrouwen gebeurt is het meest interessante ter wereld, want het is het minst beschreven’’, schrijft Chris op het eind van het boek aan Dick (ib.: 213)
Op het eind voelt Chris zich door twee mannen afgewezen, een producent die haar films afwijst en Dick die haar seksueel afwijst, hoewel ze haar werk ‘dapper’ en ‘intelligent’ vinden. Een blauwkous dus, heette dat vroeger.
Intellect en lichamelijkheid zijn heel andere dingen, ze lijkt op zeker moment aan lezen de voorkeur te geven boven seks: ‘Lezen maakt een belofte waar die seks in de lucht houdt, maar bijna nooit kan waarmaken.’ (ib.: 202 Bij herlezing vind ik de geciteerde zin ambigue, maar uit de context van het boek begrijp ik dat lezen het primaat heeft.)
Alles in deze roman heeft vele kanten, de twee kanten van de medaille zijn niet eens genoeg. Chris realiseert zich ook dat Dicks niet reageren of misschien ook wel zijn afwijzing van haar, juist erotiseert en haar energie doet oplaaien.
Overigens was Dick in real life niet gecharmeerd van Kraus’ roman en hij heeft geprobeerd de publicatie tegen te houden. (Dom, denk ik, niet doen, daarmee vestig je alleen maar de aandacht op jezelf, en laat je zien wat een loser je in werkelijkheid bent, maar dat vind ik; ik heb geen reputatie te verliezen)
Geen makkelijk boek, geen lekkere roman waar je bij kunt wegdromen, is dit. Wel een voorbeeld van Amerikaans post-modernisme, denk ik. De hybride vorm wijst ook op post-modernistische trekken: is het boek een brievenroman, een autobiografie, een sleutelroman, een essay? Het is gewoon van alles wat.
De term post-modernisme is niet makkelijk te duiden. Een paar zaken wil ik noemen. Het ontkennen van de waarheid en van de werkelijkheid, of in ieder geval de erkenning dat er niet maar één waarheid en één werkelijkheid bestaat. Er bestaat alleen zoiets als een persoonlijke reactie op de werkelijkheid zoals die door een individu ervaren wordt. Ik zeg maar een beetje op zijn jan-boeren-fluitjes. Dat betekent dat er ook niet maar één vorm bestaat, voor een boek, een schilderij, welke kunstuiting dan ook. Voor de literatuur betekent dat onder andere een veelvuldig gebruik van ironie, van absurdisme, en vooral van intertekstualiteit (volgens mij komt de laatste opvatting vooral uit Franse hoek). En een ‘goede verstaander, ‘een goede lezer’ ziet direct overeenkomsten met de eigen literatuur, romans, kunst e.d.).
Een interessant fenomeen, het post-modernisme, dat alleen zo genoemd wordt omdat het het ‘modernisme’ opvolgt; het niet is zozeer een reactie op het modernisme.***
Een hartstochtelijke verwijzing naar I love Dick kwam ik tegen in de nieuwe roman van Siri Hustvedt, Herinneringen aan de toekomst, ook een autobiografische roman, waarin ze focust op haar eerste jaar in New York en dat in overweging neemt en haar verwachtingen en ervaringen back and forth in beschouwing neemt. Evenmin een lekker wegdroomboek. Later kwam ik de roman van Chris Kraus nogmaals tegen maar ik weet niet meer bij welke auteur. Het moet welhaast een vrouw geweest zijn.
Ik denk dat romancier Rachel Kushner ook wel beïnvloed is door Chris Kraus.
Een uitermate boeiend en diepgaand boek. Voor de liefhebber. En voor als je weer eens wat anders wil lezen. Van harte aanbevolen.
Een roman van de Fransman Choderlos de Laclos, 1782; een erotische brievenroman. Niet zozeer seksueel als wel toegespitst op het liefdesverovering-spel.
** Franse cultureel antropologen waren altijd wat meer filosofisch en theoretisch ingesteld dan hun Amerikaanse collegae.
*** Postmodernisme is de overkoepelende naam voor een cultuurstroming die een reeks van filosofische standpunten en esthetische stijlen in de kunst sinds eind jaren 1950 betreft. In de filosofie ligt daaraan ten grondslag het geloof dat alle menselijke kennis limieten kent en cultureel bepaald is, zodat er geen meta-standpunt bestaat dat zonder filter toegang tot de zuivere waarheid biedt. In de kunsten gaat het om een principieel eclectische stroming die het onderscheid tussen lage en hoge cultuurproductie veronachtzaamt en zich bedient van ironische of anarchistische combinaties van elementen uit verschillende stijlperioden, stromingen, genres, media en technieken die voorheen onverenigbaar werden geacht.
Postmodernisme wordt gezien als een reactie op het modernisme, als een voortzetting in radicaliserende zin van het modernisme, en ook als een combinatie van beide, want het gaat zowel om een fase van de modernistische rebellie tegen traditionalisme als om een fragmentarische opvolger daarvan met een nieuwe boodschap. Chronologisch gezien sluit de postmoderne wereldbeschouwing niet aan op het modernisme, maar volgt op het existentialisme en absurdisme.[3][4]
Postmoderne kunst- en literaire werken kenmerken zich door de veelal ironische combinatie. Onder invloedrijke postmoderne denkers zijn Jean Baudrillard, Jacques Derrida, Michel Foucault, Martin Heidegger, Julia Kristeva, Jean-François Lyotard en Richard Rorty. (Wikipedia)
Over de auteur:
Chris Kraus werd in 1955 geboren in New York. Haar jeugd bracht ze door in Connecticut en Nieuw-Zeeland. Op haar 21e ging ze naar New York en maakte daar experimentele films en video’s en deed performances die ze vermengde met met literaire aspecten, theater, Dada, sociaal activisme. In haar werk onderzoekt Kraus, zelf joods, ook verschillende aspecten van het jodendom. Kraus en Lotringer scheidden in 2016.
In 2016 werd Kraus’ eerste roman, I love Dick, als serie verfilmd.
Bibliografie:
Titel: I love Dick
Auteur: Chris Kraus
Vertalers: Evi Hoste, Anniek Kool
Uitgever: Lebowski
Jaar van uitgave: 1997, 2016
Aantal pp’s: 272
ISBN: 9789048833603
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Roosje de Vries
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
