Voordat alles beter werd, een roman met een muzikale ziel

Voor ik de recensie hier weergeef, moet ik laten weten dat het gaat om de recensie van Frans Schouten, die geen internet heeft en mij de vrijheid heeft gegeven zijn recensie, gepubliceerd in het Tijdschrift voor muziek en cultuur 'De Rode Leeuw' van september 2023, te verspreiden.

Voordat alles beter werd, een roman met een muzikale ziel door Rosemarijn Milo

Recensie van Frans Schouten

Dat alles eerst beter moet worden, weerhoudt de hoofdpersonen uit deze roman er niet van de moeilijkheden op hun gezamenlijk pad met saamhorigheid onder ogen te zien. Wellicht dat de muziek die doorklinkt in het verhaal de protagonisten de moed geeft om het gezamenlijk leven waardevol te maken met hun talent voor levenskunst. Want was is er aan de hand? Een homo- en een lesbo-stel besluiten te gaan samenwonen in een ruim dubbelappartement aan de Amsterdamse Apollolaan. Neen, een homohuwelijk bestond nog net niet begin jaren negentig van de vorige eeuw. Paul en Floor trouwen als man en vrouw, evenals Lisette en Stefan. Na de huwelijkssluiting zullen Floor en Lisette, Paul en Stefan lief en leed delen in hetzelfde fraaie appartement. Alsof dit alles niet voldoende stof geeft voor verwikkelingen, komt er halverwege het verhaal een zoon opdagen uit een vroeger leven van Stefan. De vier huisgenoten blijken volwassen te kunnen omgaan met deze ‘verrassing’. Heeft Virginia Woolf niet opgemerkt dat Middlemarch, de roman van de schrijfster George Elliot; een der weinige Engelse romans was voor volwassenen? Hetzelfde mag zeker gelden voor deze roman van de Nederlandse schrijfster Rosemarijn Milo in een Nederlandse situatie.

Het wordt tijd om iets te vertellen over de vijf protagonisten uit dit in een vlot tempo geschreven verhaal waarin de personages levensecht uitgetekend zijn in hun karakteristieke eigenheid. De violoncelliste Floor Gangel speelt in het Nederlands Philharmonisch orkest. Haar levensgezellin Lisette is een succesvol advocate. Stefan is huisarts; hij heeft de handen vol aan de begeleiding van de vele aidspatiënten in zijn praktijk. Het genoemde drietal werkt elk voor zichzelf in een sociaal betrokken milieu. Paul is in dit gezelschap min of meer een buitenbeentje. Deze eenling doceert Japanologie aan de universiteit van Leiden. In zijn vrije tijd verkleedt hij zich graag in travestie als de alter ego’s Paula en Cio-Cio-San, de tragische heldin in Puccini’s opera Madama Butterfly. Ten slotte verschijnt dan ten tonele de dertien-jarige Jochem, zoon van Stefan uit een vroeger leven. Hij wenst erkend te worden als de legitieme zoon van vader Stefan. Maar hier dienen nog enkele juridische hindernissen te worden opgeruimd aleer het zover is.

De persoonlijke achtergronden drukken een indringend stempel op het gezamenlijke leven. Ook de ouders van het vijftal zijn op de achtergrond zeer aanwezig met hun reacties op de voor hen vaak schokkende en confronterende situaties. De schrijfster schetst een betrouwbaar beeld van Floors muziekpraktijk als violoncelliste in een beroepsorkest. Haar musiceren van werken van Schumann, Beethoven en J.S. Bach brengt een glans aan boven het leven van alledag in een ongewoon huishouden. De kordate Lisette neemt als succesvol advocate tevens praktische beslissingen in de kleine leefgemeenschap. De ietwat sombere, ingekeerde Stefan ontpopt zich als stabiliserende factor tot een waardevolle huisgenoot. Zijn vriend, Japanoloog Paul zal sterven aan de gevolgen van aids. Zijn travestierollen als Paula en de geisha Cio-Cio-San voegen een lichte, soms hilarische toets toe aan het verhaal. Het komt de geloofwaardigheid ten goede dat de auteur een achtergrond bezit als advocate, rechter en violoncelliste. Bovendien is ze goed ingevoerd in de medische wereld. Haar detailkennis van de verschillende disciplines maakt beeldende beschrijvingen mogelijk die de ‘echtheid’ van de scenes ten goede komen.

De figuur van de Japanoloog Paul is goeddeels gemodelleerd naar de persoonlijkheid van de jongste broer van de schrijfster. Aan zijn nagedachtenis is het boek opgedragen. In de loop van het verhaal komen enkele onverwachte wendingen voor die tot een intense climax leiden. Het verleden blijft zich aandienen en zal leiden tot conflictstof en dilemma’s. Het is niet dienstig de opzienbarende gebeurtenissen tot het einde toe te ‘verklappen’. De lezer behoudt zich het recht voor zelf ook iets te ontdekken.

De opbouw van het boek, het raamwerk, is beslist oorspronkelijk. Het werd een compositie met de zogenaamde almachtige verteller, met dialogen, met monologue intérieur, en met brieven. De veelheid van invalshoeken ervaart men als evenzovele geslepen facetten van een steen, een eenheid in verscheidenheid. Milo schept samenhang door een mooie taalbeheersing, die zowel eenvoudig, beeldend als effectief is. Bij welke schrijvers sluit haar mentaliteit als romancière min of meer aan? Met Maria Dermoût heeft Milo gemeen dat ze eerst op rijpere leeftijd ging publiceren, leidend tot een rijp inzicht in de menselijke psyche. Aan Anna Blaman moest ik denken door de onversneden feministische invalshoek, kenmerkend voor Milo’s relaas. Maar vooral valt op de verwantschap met de vrijmoedige en toch geserreerde wijze waarop zowel Rascha Peper als Rosemarijn Milo sexualiteit integreren in de verteltrant.

Meermaals kreeg ik bij het lezen de indruk van een filmscript of de tekst van een toneelstuk. Het ware te wensen dat een filmproducent of een regisseur met het gegeven aan de slag zou gaan. Het resultaat zou wel eens kunnen leiden tot een verrassend succes. Voor het zover is, wil ik de lezing van deze originele ‘roman voor volwassenen’ van harte aanbevelen.