Een ontroerend portret over ontheemding

De Britse auteur Jane Gardam (1928) bewijst dat kwaliteit uiteindelijk altijd bovendrijft. Ze debuteert op haar 43e met een kinderboek, waarna ze zich opwerkt tot een van de toonaangevende auteurs in Engeland. In het buitenland blijft ze echter vrij onbekend. Tot ze in 2004 Old Filth (Een onberispelijke man) schrijft, het eerste deel van een bejubelde trilogie, en ze als 80-jarige auteur geheel terecht internationaal doorbreekt.

De vertaling van de titel Old Filth naar Een onberispelijke man lijkt in eerste instantie een vreemde keuze van vertaler Joost Poort, maar dekt de lading helemaal. In de eerste plaats zou de betekenis die in het boek aan Filth gegeven wordt (Failed in London Try Hong Kong) in de vertaling niet overeind blijven. Het hoofdpersonage, Edward Feathers wordt zo genoemd omwille van zijn indrukwekkende carrière als advocaat en rechter in Hongkong. Daarnaast is Filth het prototype van de Britse gentleman; keurig, afstandelijk en charmant. Dat die karakteristieken beklemtoond worden in de titel doet terecht vermoeden dat er meer aan de hand is.

De gepensioneerde Filth is geen dirty old man – zoals de Engelstalige titel lijkt te suggereren – maar ook niet geheel onschuldig. Onder stevige lagen van succes, goede manieren en beminnelijkheid schuilt een getraumatiseerd stotterend jongetje dat nergens echt thuishoort. Hij is er zo goed in geslaagd om iedereen te overtuigen dat hij een gemakkelijk leven heeft gehad, zonder hindernissen en complexiteit, dat hij algemeen bekend staat als een ietwat saaie man waarop niets aan te merken valt. Ook zijn vrouw Betty wordt omschreven als een niet erg mooie, maar wel aardige vrouw “die nooit een gepassioneerde daad had begaan”. Samen doen ze “hun uiterste best om tevreden te zijn, veilig genesteld in hun succesvolle leven.” De lezer krijgt echter een passage vanuit Betty’s perspectief voorgeschoteld waarin een andere waarheid naar voren komt en die Filths beweringen in een nieuw daglicht plaatsen. Ze sterft voor haar versie kan worden toegelicht, maar de condoleancebrief van Filths nicht scheurt wel zijn beschermlagen ruw aan stukken. De herinneringen aan zijn prille kindertijd in Maleisië en de manier waarop hij ouderloos naar Engeland werd gestuurd om er school te lopen, maken een stroom emoties los die hem alsnog dwingen de maskers af te leggen.

Het verhaal maakt grote tijdsprongen – van de 80-jarige Filth naar de tijd voor zijn geboorte en alles daartussen. Gardam bouwt de spanning vakkundig op. De lezer moet geconcentreerd blijven, maar wordt daarbij geholpen door de klassieke schrijfstijl met gedetailleerde beschrijvingen. Bovendien geven de benamingen van het hoofdpersonage aanwijzingen over de fase waarin het leven van Filth zich op dat moment bevindt: Eddie, Feathers, Edward, Filth en – ten slotte - Old Filth. Filths hang naar controle en discipline staat in scherp contrast met de schare excentrieke personages (Sir, Les girls, zijn waanzinnige vader…) die doorheen het verhaal opgevoerd worden. Deze absurde personages verlenen een lichtheid aan het verhaal, waardoor het geheel erg prettig en ontspannend leest.

Old Filth is geen boek dat je vanaf de eerste pagina bij de lurven grijpt. Gardam verleidt de lezer langzaam maar zeker om volledig op te gaan in een verrassende, tragi-komische wereld waar je niet meer uit weg wilt. Het is reikhalzend uitkijken naar het tweede deel van de trilogie, Een trouwe vrouw, dat later dit jaar door Uitgeverij Cossee uitgebracht wordt, en waarin de mysterieuze Betty centraal staat. Ook het derde deel, Laatste vrienden, staat al op de planning en zal in 2018 verschijnen.