Hyperactieve personages in hedendaagse liefdesroman uit 1874

Prachtige, broeierige kostuumfilm natuurlijk, Far from the madding crowd. In het boek waar de film op is gebaseerd liegen de dialogen er ook niet om. Bijvoorbeeld als Batsheba en haar bedrijfsleider Gabriel Oak weer ’s ruzie hebben: " ‘Ik wil dat je verdwijnt’, gebood ze, en haar trillende stem duidde erop dat ze verbleekte, hetgeen niet te zien was. ‘Blijf niet langer op deze boerderij. Ik wil je hier niet hebben… Ga alsjeblieft!’ ‘Onzin’, zei Oak kalm. ‘Dit is de tweede keer dat u doet of u mij ontslaat. Wat heeft dat voor zin?' "

Ver weg van het stadsgewoel hoort thuis in het rijtje van Grote Britse Liefdesromans. Thomas Hardy (1840-1928) schreef het in 1874, net iets vóór D.H. Lawrence, die met de amoureuze avonturen van Lady Chatterley’s lover (vrouw van impotente industrieel ontdekt lichamelijke maar verboden liefde in armen van bonkige tuinman) een stapje verder ging in het beschrijven van onrustige gevoelens in de onderbuik. Wat ze gemeen hebben is de naturalistische tendens: de hoofdpersonen kunnen niet ontsnappen aan hun door de natuur voorbestemde lot, hoezeer dat ook tegen de beschaving of de conventies ingaat.

Hardy’s Batsheba is ongelukkig in de liefde, maar ze is ook druk bezig zich maatschappelijk staande te houden. Heel modern eigenlijk. In Nederland moesten we het qua liefdesromans begin deze eeuw doen met Lodewijk van Deyssels Mathilde (‘Een liefde’). Zij is vergeleken met de stoere maar toch vrouwelijke ‘mevrouw’ Everdene maar een zielig geval. Nog een verschil: Van Deyssel is niet meer te lezen met zijn saaie gezemel; bij Hardy is het één en al actie. Faillietgaande boerderijen, onverwachte erfenissen, dramatische misverstanden, knetterende ruzies, ontroerende liefdesverklaringen en grappige voorvallen. Geen wonder dat daar een Oscargenomineerde film uitrolde.

Het verhaal speelt zich af in een zeer Engels gebied vol hyperactieve personages. Aan het einde van het boek is Batsheba is nog maar begin twintig; ze is dan twee keer getrouwd geweest, heeft schietpartijen en branden overleefd, boerenbedrijven opgebouwd en rechtszaken doorstaan. En dan moet ze zich ook nog de hele tijd die mannen van het lijf houden. Het dynamische door Hardy verzonnen graafschap Wessex waar zich dit allemaal afspeelt heeft zoveel indruk gemaakt dat ook andere schrijvers daar hun verhalen situeerden.

Je kan in Hardy’s verhaal prefeministische tendensen zien: Batsheba runt een boerderij, geeft leiding aan de maffe boerenkinkels die voor haar werken, gaat te paard op dieven af, zoent erop los met verschillende mannen. Een zelfstandige vrouw, krachtig en een tikje onberekenbaar. Hardy maakt van haar tegenspelers eveneens interessante kerels. Een militair die zich ontpopt tot circusartiest. Een herenboer die er desnoods op los knalt met zijn dubbelloops. Een rentmeester met een sterke persoonlijkheid en managementkwaliteiten. De Anglicaanse kerk vond het maar een immorele toestand: Britten moesten in het Victoriaanse tijdperk vooral brááf zijn. Nog net niet verboden deze roman, maar het scheelde weinig.

Vertaler Marcel Otten heeft goed werk geleverd. Dat zie je al aan de omslag. Hoe moet je ‘far from the madding crowd’ omzetten in het Hollands? Ver van de gekmakende menigte? Marcel heeft een beter voorstel: ‘Ver weg van het stadsgewoel’. Zelfs de ironie die sommigen zien in de titel (er gebeurt zoveel in het fictieve Wessex dat het gewoel eerder dáár dan in de stad plaatsvindt) blijft overeind.

Het boek zou volgens de uitgever nog nooit in het Nederlands vertaald zijn. Dat werd dan hoog tijd. Lezende Engelsen kennen het allemaal, en ook de uitdrukking die aan de titel is ontleend. Maakt niet uit dat de personages op paarden ronddraven (auto? nooit van gehoord) en dat de telefoon nog niet is uitgevonden (die kwam pas in 1876). Úren leesplezier heb je ervan.