Karakter ontwikkelt zich in de stroom van het leven

Een auteur die graag een punt achter haar schrijverschap zet. Daar gaat de nieuwe novelle Deserteren van Annelies Verbeke (1976) over. In een zelfgegraven graf ligt de auteur rustig af te wachten tot ze volledig afscheid van haar schrijverschap kan nemen. Helaas hebben haar schaduwzijden Moeke Verbeke en Maarschalk Gianfranco een ander plan en ze dwingen haar om in groepstherapie te gaan. De twee aparte figuren regelen dat de auteur in dialoog treedt met grote namen uit de wereldliteratuur, zoals Thomas Mann (1875-1955) en Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832). De groepstherapeute is de Amerikaanse Elaine Aaron (1944), expert in hoog sensitiviteit. Het is een apart gezelschap dat over uiteenlopende zaken praat, maar al snel blijkt dat vooral de auteur zich druk maakt over het verloop van haar leven. Kan de wereldliteratuur haar troosten?

Annelies Verbeke heeft een voorkeur voor korte verhalen. Ze wist vanaf haar vijfde al dat ze schrijfster wilde worden en bestudeerde op deze jonge leeftijd hoe ze sprookjes kon schrijven. Pas jaren later betuigt Verbeke echter haar liefde voor het korte verhaal. Samen met schrijfster Sanneke van Hassel (1971) brengt ze in 2012 een bloemlezing uit bestaande uit veertig korte verhalen van bekende en minder bekende auteurs. Verbeke ontpopt zich tot een voorvechtster van het korte verhaal in de Nederlandse literaire wereld en ze publiceert regelmatig verschillende artikelen over het onderwerp. In 2019 publiceert ze haar novelle Deserteren. 

De auteur in dit verhaal wentelt zich al snel in zelfbeklag. Schrijven kan ze niet meer en eigenlijk voelt ze zich uitgeput in alles wat ze doet. Hoe kunnen overgevoelige auteurs uit de wereldliteratuur haar daarmee helpen? Verbeke had geen plannen om een zelfhulpboek te schrijven, maar gaat de strijd aan door zelfspot een grote rol in haar boek te geven. Geen enkel personage wordt gespaard en alle zekerheden in de wereld worden van tafel geschoven. Wil je je pijn over het leven overwinnen, moet je die eerst onder ogen durven te komen. Je pijn volledig begrijpen, lijkt de les van het boek te zijn. 

“Ik ben de laatste tijd geïnteresseerd in hoe auteurs over de tijd en het gekakel heen met elkaar in gesprek gaan, elkaar in de armen vallen soms zelfs, los van tijdsgeest, modes en vetes.”

Verbekes trouwe lezers kennen haar stijl en kunnen al raden dat de novelle vooral gaat over de vraag hoe we de werkelijkheid allemaal anders ervaren en hoe we tot op zekere hoogte in onze eigen fictieverhalen leven. Ze laat verschillende personages aan het woord en ieder raakt een belangrijk thema aan: de literaire wereld met haar eigen regels, de eenzaamheid die veel mensen tegenwoordig ervaren en de hang naar verbinding. Het best uitgewerkte thema is de positie van de vrouw in de literatuur door de jaren heen. Hoewel de literatuur veel aandacht besteedt aan mannelijk auteurs, vergeten we al snel de impact die vrouwelijke schrijvers op de literatuur hebben. Verbeke heeft dus diverse thema’s slim in haar roman verwerkt. 

Toch is deze novelle niet voor iedere lezer aan te raden. Getrainde literatuurkenners herkennen de lastige metafictie in het verhaal. Verschillende lagen en meerdere perspectieven wisselen elkaar af, waardoor het niet eenvoudig is om een rode draad in de roman te ontdekken. Bovendien zal niet iedereen de soms bijtende humor waarderen, terwijl Verbeke toch haar best heeft gedaan om haar verhaal op verschillende plekken te relativeren. Verbeke speelt graag met grenzen, maar soms is het lastig te bepalen waar het verhaal precies over gaat.

Al met al is Deserteren een interessante novelle waarbij Verbeke haar lezers aan het denken zet, ze heeft een goede thematiek gekozen en ze heeft het aangedurfd om te spelen met literaire grootheden als Mann en Goethe. Toch mist de roman vaak focus en vliegt de metafictie uit de bocht. De novelle is dus zeker niet aan te raden voor mensen die nog niet bekend zijn met het werk van Verbeke.