fijnbesnaard

Het Zwart en het Zilver van Paolo Giordano is zo’n kleinood om te koesteren. Op het eerste gezicht vertelt het het verhaal van de bejaarde Signora A. (haar echte wordt pas aan het slot onthuld) die sinds een achttal jaar de huishoudhulp is van de verteller, zijn vrouw Nora en hun zoontje, Emanuele. Het drietal geraakt - elk op zijn eigen manier - danig aan Signora A. verknocht. Wanneer ze kanker krijgt, ontwricht dit hun gezinnetje op vele vlakken. Niet alleen draait op huishoudelijk vlak alles in de soep - daarover weidt Giordano zelfs niet uit - maar vooral op emotioneel vlak blijkt de ziekte van Signora A. tegelijk de splijtzwam in hun gezin. Tot de wijze Signora A. hen bij haar sterfbed roept …

Maar bij nader inzien vertelt deze moderne familieroman over zoveel meer: nieuwe sociale weefsels, fundamentele eenzaamheid, de ongrijpbaarheid van de ander, de (on)zekerheden van het leven, de zwakheid van het menselijke lichaam, de kwetsbaarheid van relaties, de angst om elkaar te verliezen en voor de dood, een getuige in je leven …

Nieuwe sociale weefsels
Dat Signora A. bij alle drie een plek in hun hart heeft gekregen, verschaft haar stilzwijgend de status van (groot)moeder, familielid, bloedverwante … Meer nog dan hun eigen ouders, missen ze de door kanker gevelde Signora A. Van haar kant heeft Signora A. meer op met het jonge koppel en oogappel Emanuele, dan met haar eigen nichtjes die ze bijna nooit ziet. Het begrip familiebanden is in Het Zwart en het Zilver dan ook ruim te interpreteren en wellicht voor velen herkenbaar.

Fundamentele eenzaamheid en de ongrijpbaarheid van de ander
In Het Zwart en het Zilver doet het hoofdpersonage een poging om te versmelten met zijn geliefden. Hij ziet hen zo graag, dat hij één wil worden met hen. Wat zij ervaren en voelen, wil hij ervaren en voelen. Tot hij tot het inzicht komt dat zijn zwartgalligheid (het Zwart) en Nora’s levenslust (het Zilver) wellicht nooit zullen versmelten tot één en ondeelbaar lichaamssap. Ze zijn en blijven ongrijpbaar voor elkaar. Dat wordt pijnlijk duidelijk tijdens de periode van Signora A’s ziekte waarin ze steeds van elkaar wegschuiven. In zijn debuutroman De Eenzaamheid van de Priemgetallen, sneed Giordano het thema van de fundamentele eenzaamheid ook al aan.


De (on)zekerheden van het leven
Signora A. is voor het jonge gezinnetje hun rots in de branding. Met haar rustige vastheid en de stiptheid van een klok stuurt ze van op de achtergrond het huishouden aan. De zekerheid die Signora A. uitstraalt stemt hen rustig en brengt kalmte in de chaos. Tot de ziekte toeslaat. Dat Signora A. aan haar kanker zal sterven, staat voor alle protagonisten van het begin af aan echter al vast. Zo zeker kan alles zijn, en tegelijk - zo blijkt uit het noodlot dat toeslaat - onzeker.

De zwakheid van het menselijke lichaam en de kwetsbaarheid van relaties
Zozeer zijn de verteller en Nora op Signora A. gesteld, dat het wegvallen van haar persoonlijkheid een te grote leegte tussen hen in slaat. Onwennig voor elkaar en elk worstelend met het verlies, ontstaat een kille afstand. De immer succesvolle diplomatie van Signora A. wordt voelbaar gemist … Op eigen kracht uit een huwelijksimpasse geraken is voor hen een nieuw en confronterend gegeven.

Angst voor het verlies van de ander en voor de dood
Veel meer dan het objectieve verhaal, wil Giardano ons ook vertellen over de angst voor de (gedachte aan) de dood. “Alleen wie los kan laten, wie dat al minstens één keer heeft gedaan, kan de gedachte aan de dood toelaten.”(p. 155). In al haar zekerheid en levenslustigheid was het uitgerekend dàt wat Signora A. nooit had gekund: loslaten. Nora en haar man kunnen ondertussen niet overweg met de idee Signora A. te verliezen. Toch zullen ook zij zich moeten verzoenen met de idee om haar los te laten.

Een getuige in je leven
Signora A. was niet alleen de huishoudster, maar hield het koppel ook samen; zij was de getuige in hun leven. “Ze was de enige echte getuige geweest van de onderneming die we dag na dag volbrachten, de enige getuige van de band die er tussen ons was”. Sigonra A. was diegene waarvoor zij leefden, waardoor alles lukte. “Op de lange duur heeft elke liefde iemand nodig die haar ziet en erkent, haar op waarde schat, anders riskeert ze te worden aangezien voor een misverstand.” (p. 25)

Nu Signora A. nog maar enkele weken uit hun leven is verdwenen, loopt het al spaak. Wanneer Signora A. hen bij haar roept op haar sterfbed, doet ze nog een keer haar werk als getuige …

Ook Sandor Marai heeft het in Kentering van een huwelijk op p. 197 over de getuige in ieders leven: “Iedereen heeft in zijn leven zijn ‘getuige’. Het is degene die alles van je weet en je volledig doorziet. Wat je in je leven doet, doe je ook een beetje voor hem, en als je succes hebt, denk je: zou hij het wel geloven? De getuige blijft je leven lang op de achtergrond zijn rol vervullen. Hij is een ongemakkelijke kameraad, maar je kunt niet van hem afkomen. Misschien wil je dat diep in je hart niet eens.” Het lijkt er sterk op dat Giordano met deze passage voor ogen het personage van Signora A. heeft gecreëerd.


Met Het Zwart en het Zilver geeft Paolo Giordano een glasheldere psychologische doorkijk in het weefsel van een modern, jong gezin en raakt hij enkele herkenbare universeel menselijke thema’s aan .