Čapek ontploft met de hoogst mogelijke vlam

Wat een lieflijk meesterwerk schreef Karel Čapek in 1924 met Krakatiet! In deze lichtvoetige vertelling volgen we topwetenschapper Prokop die een nieuw explosief uitvindt: het verwoestende krakatiet. Hij vernoemt zijn uitvinding naar de vulkaan op het eiland Krakatau die in 1883 met een oorverdovend kabaal uitbarstte en 36.000 slachtoffers maakte. Prokops monstrueuse explosief beschikt immers over een dergelijk vernietigend potentieel. Zijn krakatiet is al vlug fel gegeerd en Prokop valt in handen van allerlei louche figuren die er op uit zijn om hem de formule te ontfutselen. Prokop beseft echter welke de gevolgen zijn wanneer zijn vernietigende uitvinding in verkeerde handen valt en geeft niets prijs. Maar Prokop, meester in de explosieven, is op amoureus gebied al even ontvlambaar als zijn krakatiet. Hij valt voor zowat elke vrouw die zijn pad kruist: het meisje met de sluier, Anci, de prinses … een voor een doen ze hem smelten en .. het krakatiet vergeten. Tot weer een nieuwe belager opdaagt … Zo is Krakatiet niet alleen één grote metafoor voor Prokops explosieve verliefdheid, maar ook een tikkende tijdbom van formaat: geeft Prokop zijn geheim prijs of weet hij de wereldvrede in zijn eentje te bewaren? Niet voor niets eindigt Čapek zijn verhaal, net als in Een doodgewoon Leven, bij God. Dit keer gepersonaliseerd in een oude man met paard en kar die met Prokop badineert over zijn voorbije leven en hem aan een gewetensonderzoek onderwerpt. Mag de mens beschikken over leven en dood of behoort dit voorrecht enkel de goden toe? Deze vraag lijkt Čapek ons bij monde van God voor de voeten te werpen.


In Krakatiet toont Karel Čapek zich als een meester-romancier. In deze roman - ondertussen 92 jaar oud – zet hij niet alleen een sterk verhaal neer, maar ook een hoofdpersonage dat volledig onder je huid kruipt.
Stillistisch heeft deze bijna-eeuwling niets aan x-factor ingeboet. Duizelingewekkende droombeelden, sprankelende amoureuse en vaak erotische taferelen, actiescènes die in James Bondfilms niet zouden misstaan, frisse en humoristische dialogen … Čapek verwent je van de eerste tot de laatste bladzijde.
Vreemd trouwens dat het zo lang heeft moeten duren vooraleer Wereldbibliotheek vertaler Irma Pieper aan het werk zette om dit literaire pareltje in het Nederlands te vertalen. In haar nawoord verwijst de vertaalster terecht naar het tijdsgewricht waarin Čapek dit werk schreef (1924). Nog in shock van de Grote Wereldbrand, waar voor het eerst massaal vuurkracht werd ingezet, verzint Čapek wat een uitvinder zou doen met een explosief dat nog vernietigender is. Wat Čapek in 1924 echter niet weet, is dat het Otto Hahn in 1938 (het jaar van Čapeks overlijden nota bene) lukt om een atoom te splitsen. De energie die daarbij vrij komt, beschreef Čapek visionair in Krakatiet.

Krakatiet zet de lezer aan het denken. De mens ontdekt, vindt uit. Maar elke uitvinding houdt zijn eigen destructie in. De scheppingsdrang van de mens leidt ontegensprekelijk tot zelfvernietiging, hetzij door milieuverontreiniging, hetzij door oorlog. Met de uitvinding van krakatiet is deze zelfvernietiging reëel. Maar wat met de ongebreidelde mogelijkheden van andere, ogenschijnlijk minder vernietigende uitvindingen? Wat heeft massaconsumptie met onze planeet aangericht? Een boek dat in tijden van de opwarming van de aarde dus heus niet aan actualiteitswaarde heeft ingeboet.