Een spannende detective en tegelijk een psychologische roman.

Gelezen oktober 2010.  

Van Henning Mankell had ik al meerdere romans gelezen, maar de Wallander reeks niet, omdat ik de serie al op televisie had gezien. Op aanraden van Adriana ben ik er toch aan begonnen. Eén deel heb ik wel gelezen, maar die zal ik wel herlezen. Ik heb na het lezen van Moordenaar zonder gezicht en Honden van Riga inmiddels De witte leeuwin uit. Het is knap, hoe Henning Mankell schrijft, goede karakterbeschrijvingen, psychologie en spanning. Die combinatie zorgt ervoor, dat ik er echt 'verslaafd' aan ben geraakt.

In deze derde en weer goed geschreven thriller van Henning Mankell (1948) “De witte leeuwin” moet rechercheur Kurt Wallander de verdwijning van een vrouwelijke makelaar Louise Åkerblom oplossen. Hij staat voor de ingewikkeldste opgave uit zijn loopbaan. Er zijn een aantal ongewone aspecten aan haar vermissing, maar Wallander voelt meteen aan dat ze dood moet zijn. De vrouw blijkt inderdaad vermoord te zijn. Er is totaal geen motief. Vanaf het begin af aan weet de lezer echter dat ze gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was. Op de plaats van het misdrijf, een boerderij op het platteland van Skåne, wordt een vinger gevonden, die aan iemand met een donkere huidskleur toebehoort. Alles wijst op een executie. Ook de samenhang tussen haar dood en de boerderij zijn meteen duidelijk voor de lezer. Toch doet dit helemaal niets af aan de spanning. De frustratie neemt juist toe als je het idee krijgt dat het onderzoek soms de verkeerde kant op lijkt te gaan. Maar dan lukt het Wallander samen met zijn collega's van de politie van het Zuid-Zweedse Ystad toch om een samenhang te vinden en komt hij op het spoor van een voormalige agent van de KGB en ontdekt hij tevens een link met een mogelijke politieke aanslag in Zuid-Afrika.

“De witte leeuwin”  heeft grotendeels twee verhaallijnen die met elkaar in verband staan. Enerzijds is er het moordonderzoek van Wallander, anderzijds speelt het boek zich af in Zuid- Afrika waar fanatieke "Boere" proberen te voorkomen dat de zwarten het in hun land voor het zeggen krijgen. Door het steeds wisselen tussen de Zweedse en Zuid-Afrikaanse scènes wordt er spanning gecreëerd. In Zuid- Afrika heeft Nelson Mandela zijn lange weg naar de vrijheid afgelegd. De eerste vrije verkiezingen in 1994 staan voor de deur en heeft president De Klerk het aangedurfd om Nelson Mandela vrij te laten. Als er wordt ontdekt dat er een aanslag gepland wordt op Mandela, lukt het niemand om te achterhalen wie de schutter gaat worden en op welke datum de moord moet plaatsvinden. Er ontstaat dreiging van totale chaos, want als Mandela aan de vooravond van de eerste vrije verkiezingen inderdaad wordt neergeschoten, zal er een genadeloze burgeroorlog uitbreken. Die ontwrichting is precies waar de leden van het geheime Boerengenootschap de Broederbond naar streven.  Het verhaal geeft op indringende wijze de waanzinnige sfeer voor de eerste vrije verkiezingen in 1994 in Zuid-Afrika weer. In de Afrikaanse gedeelten wordt ons getoond, waarom Henning Mankell deze detective zo graag wilde schrijven. Je krijgt inzicht in de verschillen tussen de Zuid Afrikaanse Boere en de zwarte bevolking van Zuid Afrika.

Kurt Wallander is de zelfde serieuze, harde werker, die we al kennen van de eerdere boeken. Hij drinkt teveel en lijdt aan depressieve gevoelens.  Gaandeweg het boek wordt hij steeds zwaarmoediger. Soms begrijpt hij zelf niet meer waarom hij bepaalde keuzes maakt. Hij heeft zijn handen vol om te overleven. Daarnaast is ook zijn dochter Linda in gevaar gebracht. Hij besluit zich volledig buiten het politiekorps te plaatsen en helemaal alleen op jacht te gaan naar de moordenaar van Louise Åkerblom. Het solistische optreden van Wallander komt soms wat onwaarschijnlijk over, maar voor degene die hem kennen is dit niet echt storend. Het geweld waarmee hij te maken heeft wekt bij hem grote weerzin op. Hij lijdt er echt onder. Nadat het hem gelukt is om zijn demonen te verslaan, wordt hij opgejaagd door zijn herinneringen. Aan het eind van het boek vraagt hij medisch advies en anti- depressiva.

Het staat heel mooi in Wikipedia: Mankells beschrijving van Wallander is wellicht van toepassing op veel mannen van Wallanders generatie: toegewijd en een harde werker, maar het spoor bijster in een veranderende wereld waar de sociale en morele afbraak wordt weerspiegeld in brute misdaden.

Het plot zit uitstekend in elkaar, goed gekozen en uitgewerkt. Het heeft veel onverwachte wendingen, intrigerend en zeer vlot geschreven. De ontknoping was hoe dan ook erg spannend. Alle losse eindjes worden aan elkaar geknoopt. Henning Mankell gebruikt verschillende gezichtspunten van de verschillende karakters. Het hoogtepunt  van het boek is het moment, dat de agenten de moordenaar pakken net voor hij wil toeslaan. Wij weten gelukkig, dat  Nelson Mandela blijft leven en president wordt van Zuid- Afrika, maar dat wisten de lezers toendertijd, toen het boek pas uitkwam (in het Zweeds) nog niet.

Het is absoluut een politieke thriller. Henning Mankell steekt weer heel wat maatschappijkritiek in zijn verhaal: het Zweedse gebrek aan vreemdelingenbeleid wordt op de korrel genomen en ook de apartheid in Zuid-Afrika - een onderwerp dat toen nog heel actueel was  - moet het ontgelden.

Het verbijsterendst aan Mankells boek zijn de onthullingen over de Zuid-Afrikaanse inlichtingendienst. Binnen deze inlichtingendienst, die bedoeld is om samenzweringen tegen De Klerk te ontdekken, zijn allerlei mensen die die informatie juist tegen hem willen gebruiken, terwijl zij op hun beurt door speciale eenheden binnen de dienst in de gaten worden gehouden. En niemand die ooit weet waar het lek zit.

In een interview zei Henning Mankell: Om zijn slecht geïnformeerde landgenoten duidelijk te maken wat er gaande was in Zuid-Afrika schreef hij een misdaadroman over een aanslag op Nelson Mandela. Hij schreef het boek dan ook uit grote persoonlijke betrokkenheid. De schrijver woont in Maputo, de hoofdstad van Mozambique. Daar volgde hij met spanning de toenadering van president De Klerk tot Nelson Mandela. Maar op bezoek in Zweden ontdekte hij dat de mensen daar slecht op de hoogte waren van de ontwikkelingen in Zuid-Afrika.

“Ik merkte dat vooral de invloed van de Broederbond onbekend was. Dit genootschap bestaat al sinds 1918 en maakte altijd voor een groot deel de dienst uit. Toen de Apartheid was afgeschaft dachten ze de oude orde te kunnen herstellen door chaos te creëren. Ze hadden de theorie dat als de blanken maar voldoende werden getart, ze wel naar de wapens zouden grijpen. Daarom pleegden ze, zoals ik ook in mijn boek beschrijf, volstrekt willekeurige bloedige aanslagen op blanken.”

Voor Mankell is het ‘spannende verhaal' nooit een doel op zich, zegt hij. Mankell schrijft vanuit sociale betrokkenheid. Eerst is er de bedoeling, en dan de plot. Nooit andersom. Ik moet iets willen overbrengen.'' De thriller is daarvoor bij uitstek geschikt.

De geografische verdeling in het verhaal reflecteert Mankell's eigen ervaringen: hij verdeelt zijn leven tussen Zweden en Mozambique, waar hij in Maputo het Nationale Toneel regisseert. Hij schrijft tussendoor het ene boek na het andere.

De Witte Leeuwin is een fantastisch boek, een spannende detective en tegelijk een psychologische roman. Ik heb er dan ook van genoten om het te lezen. Het is volgens mij tot nog toe de allerbeste in zijn serie over Kurt Wallander.