Is Woody Gardiner onzichtbaar gebleven?

In 1983 besloot het Nederlandse kabinet tot plaatsing van 48 kruisraketten in het Noord-Brabantse Woensdrecht . De Koude Oorlog en de daarmee verbonden bewapeningswedloop is op zijn hoogtepunt. De protesten waren niet van de lucht. Er ontstond een forse vredesbeweging. Bij vliegbasis Woensdrecht verrees een Vredesaksiekamp (VAK) waarin tal van activisten vol idealisme probeerden om alles wat met de plaatsing te maken had te belemmeren. Begin 1983 duikt in het kamp John Paul Gardiner op, een kleine man met een baseballpetje op. Hij zegt uit Canada te komen, vredesactivist te zijn. In 1987 stoppen de acties omdat de presidenten Reagan en Gorbatsjov een verdrag tekenden over het vernietigen van nucleaire en conventionele raketten en kruisraketten met een bereik van 500 tot 5500 kilometer.

Wie was John Paul Gardiner, 'Woody' Gardiner? Waar kwam hij vandaan? Was hij een infiltrant van de Amerikaanse NSA, zoals hij zelf bekende? Wat was de rol van de BVD (Binnenlandse Veiligheids Dienst)? Wie kun je vertrouwen?

In zijn boek 'De schuilplaatsen van Woody Gardiner volgt Frank Gunning de sporen die Woody heeft achtergelaten. Het boek bestaat uit zes hoofdstukken waarin feit en fictie met elkaar worden verbonden. De auteur zegt daarover: "Weef een paar feiten door de fictie en het blijft fictie. Meng een scheut fictie door de feiten en het zijn geen feiten meer. Fictie wint altijd." Rondom Gardiner hangt een wolk van verhalen, veronderstellingen, verzinsels. Frank Gunning vult de feiten aan met dingen die ‘gebeurd zouden kunnen zijn’ en daardoor wordt het boek een roman, die aan de ene kant makkelijk te lezen is en anderzijds toch wel wat vergt van de lezer.. Ieder hoofdstuk wordt in een andere stijl en vanuit een ander perspectief geschreven. Een aantal hoofdstukken heeft ook een andere vorm: er wordt gewerkt met brieven, een logboek, rapporten van de BVD. Ook de specifieke spelling van de taal die de activisten gebruiken wordt gebruikt. Langzamerhand krijgt de lezer meer zicht op de figuur van Woody. De lezer puzzelt als het ware met de auteur mee en wordt deelgenoot van de twijfels rondom de feiten en de verhalen. Wat is nu waar en wat niet? Heel veel feiten in het boek zijn te checken. Maar wordt Woody ook zichtbaar?

In het eerste hoofdstuk leren we Woody kennen als dertienjarige jongen in 1954. Hij woont met zijn vader (een Canadese oorlogsinvalide) en zijn moeder (die dichter bij haar familie wilde wonen) in Engeland. Woody bepoteld een zevenjarig meisje, heeft een fiets en geld gestolen. Op school wordt hij stelselmatig in elkaar geslagen en gemeden. Hij loopt thuis weg en zegt “Ik hoor bij het donker.” Steeds wordt hij opgejaagd, opgesloten en ontsnapt hij weer. Hij zoekt steeds een nieuwe schuilplaats. Je voelt dat hij een woede tegen het gezag ontwikkelt. “Volgens mij is het de kunst jezelf onzichtbaar te maken, waar je je ook bevindt.”

Het tweede deel is heel anders van toon en wordt geschreven vanuit het perspectief van Anke, die gescheiden is van haar man. Ook zij is op zoek naar een nieuwe schuilplaats en komt terecht in Atlantis, een soort van vredesbeweging waar tolerantie belangrijk is. Ze ontmoet in Atlantis John, Woody dus, die er een schuilplaats heeft gevonden. Anke wordt verliefd op John, maar dan blijkt hij iemand anders te zijn.

Dan verplaatst het verhaal zich naar 1983-1984, de tijd van het Aksiekamp tegen de plaatsing van kruisraketten in de Woensdrecht. Peter M(aan) die deel uitmaakt van de actievoerders schrijft aan zeventien kapitalisten een educatief logboek waarin de kern van het verzet tegen de plaatsing van de kruisraketten en de politiek gestalte krijgt: “Ik ga u een ander perspectief op de realiteit bieden zodat u kunt heroverwegen of uw vastgeroeste burgerlijke visie wel echt de uwe is." Woody duikt ineens op in het VAK (het Vredes Aksie Kamp). Hij komt ziek aan maar weet op de eerste avond meteen de aandacht te trekken door een wake te houden voor de poort van de vliegbasis. Hij ontpopt zich als een beschermengel van het kamp omdat hij een brandbom ontdekt heeft. Iedereen bivakkeert onder eenvoudige omstandigheden in het kamp, Woody heeft een caravan. Hij wordt belangrijk, dwingt respect af en heeft revolutionaire ideeën. Hij is overmoedig en op een gegeven moment gaat men aan de intenties van Woody twijfelen. Is hij nu echt een van hen of een infiltrant? Het 'antwoord' wordt gegeven door iemand van de BVD en door de wat John Gardiner zelf vertelt.

In het laatste hoofdstuk komt Frank Gunning zelf aan het woord.Hij ontmoet Woody net voor het boek persklaar is in Brussel en fotografeert hem als hij vertrekt. Die foto staat op de cover. Maar is dat Woody echt? Woody zegt: “Als ik dit boek zou schrijven zou dit wel ongeveer het verhaal zijn dat ik wil vertellen. Ik benoem je tot mijn biograaf.”

‘Schuilplaatsen van Woody Gardiner’ is een roman die een hectische periode uit de Koude Oorlog beschrijft, een tijd waarin we maar moesten vertrouwen op wat ons verteld werd, waarin idealisten vochten voor een andere wereld. De kracht van het boek is dat je als lezer aan zet bent, je verbeelding aan het werk moet zetten. Dat is wat literatuur doet. Frank Gunning probeert het verhaal van Woody uit die schuilplaatsen aan de oppervlakte te krijgen. Hij speelt ook met vormen die een roman kan hebben en dat maakt dit boek extra interessant.