Charmante en lichtvoetige fantasie

Door een toevalligheid kwam ik op het spoor van "De wetten van de melancholie" van Georgi Gospodinov. Een mij volmaakt onbekende Bulgaar, maar wel een -zo werd mij verteld- die Borges navolgt, mijn grote held. En op twitter zag ik dat boek twee mij zeer bevallende motto's heeft: "Alleen het voorbijgaande en efemere is het waard opgetekend te worden", en "Zuivere genres interesseren mij niet. De roman is geen Ariër". Daarom las en kocht ik het meteen, waar ik geen spijt van kreeg.

Het is een wonderlijk meanderend en associatief boek, "De wetten van de melancholie". En ondanks alle melancholieke treurnis en angst die er steeds onder de oppervlakte zit ook een opmerkelijk lichtvoetig boek. De verteller, een soort alter ego van Gospodinov maar ook een fictionele tegenhanger, mijmert associatief over veel verschillende verschijnselen, variërend van de minotaurusmythe tot zijn eigen familie tot de Bulgaarse treurnis onder het communistische regime. In zijn speelse fantasie worden al die verschijnselen tot stofjes of beweeglijke atomen die allerlei voorlopige verbanden met elkaar kunnen aangaan. Al associërend nodigt hij de lezer uit om mee te mijmeren, en stil te staan bij de wonderlijke constatering dat hersenen eruit zien als een labyrinth, dat elementaire deeltjes volgens de quantummechanica pure chaos zijn en pas orde krijgen als iemand er naar kijkt, dat de wereld volgens sommige pre-Socraten eigenlijk niks meer was dan leegte en atomen, enzovoort.

Daarbij heeft de verteller opvallend veel aandacht voor juist de kleinere en vluchtige momenten en fenomenen; die vindt hij veel belangrijker en interessanter dan de zogenaamd grote gebeurtenissen in een mensenleven. "Ik ruil al die gebeurtenissen in, samen met de berg foto's die ervan gemaakt zijn, voor die ene middag waarin ik op de warme traptreden voor het huis zit, ik ben net wakker geworden uit mijn middagslaapje, ik luister naar het brommen van de vliegen, ik heb weer eens gedroomd van het meisje dat zich nooit omdraait. Mijn opa verlegt de tuinslang en er stijgt een zware geur van laatbloeiende zomerbloemen op. Niets staat nog vast, er is nog niets met mij gebeurd. Alle tijd van het leven ligt nog voor me. Het onbeduidende en kleine - daarin schuilt het leven, bouwt het leven een nest". Mooie passage, vind ik, vooral ook omdat de dingen niet verklaard worden of benoemd, maar alleen licht worden aangeraakt. Zo blijft het kleine en marginale klein, zo blijft het ongedefinieerde ongedefinieerd, zo blijft het wonderlijke wonderlijk. En zo blijft de blik op dat alles open en onbevangen.

Het is wel mooi hoe Gospodinov zich hier ontpopt tot een soort archivaris van het kleine en onbepaalde en van de open en onbevangen blik daarop. Mooi is ook hoe hij met zijn associaties ons verwonderd mee laat mijmeren met dit soort ongrijpbare en vluchtige fenomenen. En hij schrijft ook heel intrigerend en ontroerend over - de helaas voor volwassenen onbegrijpelijke - onbevangen empathie van kinderen, hun vermogen om zich helemaal in te leven in het levensverhaal van hun oudopa, een bloem, een naakstslak...... Zo sterk zelfs dat ze voor even een bloem of naaktslak ZIJN.

Voor mensen die van een duidelijke plot houden is dit geen prettig boek. Zelf vond ik het ook geen topper, omdat er te veel passages in stonden die ik te lichtvoetig en daardoor te vrijblijvend vond of gewoon te saai. Maar ruim driekwart van het boek vond ik heel charmant en op een prettige manier verwonderlijk. Dus ik ben best tevreden, en ik hou de naam Georgi Gospodinov in mijn achterhoofd.