Lezersrecensie
Een minder geniaal, maar toch fascinerend tweede deel van de "Imperial Radch"- trilogie
"Ancillary Sword" is het tweede deel van een sci-fi trilogie, en de opvolger van het denderende en enorm veel prijzen winnende "Ancillary Justice". En helaas, deel 2 is naar mijn smaak ruimschoots een klasse minder: het evenaart lang niet de torenhoge originaliteit en verbluffende fantasie van deel 1, en heeft ook niet hetzelfde moordende tempo. Ook heeft het naar mijn smaak geen erg goed geconstrueerde plot, en het bevat ook wat veel herhaling en enkele taaie passages. Maar het geeft wel extra diepte en contour aan de filosofische vraagstukken uit "Ancillary Justice", en aan de tragiek van de hoofdpersoon. Daarom las ik ook "Ancillary Sword" weer met het nodige plezier.
Hoofdpersoon is dus Breq, vroeger "Justice of Toren", een supersonisch kolossaal ruimteschip van 2.000 jaar met veel artificiële intelligentie die gepaard gaat met simultane en duizelingwekkend veelvoudige waarneming, en onderdeel van "Justice of Toren" was "One Esk", een groep van tot robot gemaakte mensen die als groep ook weer een simultaan bewustzijn en een simultaan waarnemingsvermogen heeft, dat weer onderdeel uitmaakt van "Justice of Toren". Maar "Justice of Toren" is vernietigd: het enige overblijfsel is een enkel gerobotiseerd mens, een enkel fragment van wat ooit "One Esk" was, en dat is Breq. Dat is dus een "ancillary", een hulpstuk binnen het oneindig grote lichaam en de oneindig grote geest die ooit "Justice of Toren" was, maar dan wel een hulpstuk dat van de hem omringende eenheid is beroofd.
In "Ancillary Justice" was zowel dat alomvattende van "Justice of Toren" inclusief "One Esk" als de fragmentatie daarvan adembenemend neergezet. In het vervolg "Ancillary Sword" proeven we vooral meer van die fragmentatie en van het verlies dat dit oplevert. Je voelt nog wat nadrukkelijker de pijn van iemand die van een hem omvattend zingevend verband is losgerukt. Bovendien is Breq in "Ancillary Sword" nog wat duidelijker een volstrekt ambivalente figuur. Ten eerste omdat hij een "Ancillary" is die door zijn robotisering niet helemaal menselijk is en met minder emotie is toebedeeld, maar aan de andere kant toch ook flink wat gevoel en compassie heeft. Met name voor allerlei zeer verknoopte vormen van onderdrukking op de planeet Athoek waar hij nu is beland, als "fleet captain" die als commandant van een enorm ruimteschip toch weer iets herleeft van zijn vroegere "Justice of Toren"- gevoel. Maar ja, hij is fleet captain gemaakt door Anaander Mianaai, de tiran die zich in vele gedaanten afgesplitst heeft die allemaal onderling en in zichzelf zijn verdeeld: goed, kwaad en ambivalentie zijn in Mianaai op ongehoorde wijze met elkaar verknoopt. En tja, Breq is een dienaar van die o zo verknoopte Mianaai, weliswaar van een van zijn meest gunstige afsplitsingen maar ook die is van het kwaad doordesemd, en dat maakt ook zijn dienaar Breq tot een dubieuze figuur. En daarbij komt nog dat het leed van enkele bewoners van Athoek deels nog veroorzaakt is door moorden en executies die "Justice of Toren" en "One Esk" hebben gepleegd, in de periode dat zij gehoorzame hulpstukken ("ancillaries") waren van een van de kwaadaardiger afsplitsingen van de gespleten Mianaai. Breq is dus een gefragmenteerde, een dader, een schuldbewuste boeteling en een opstandige die tegen verdrukking strijdt. Misschien omdat hij in die verdrukten een soort lotgenoten ziet, wezens die net als hij zijn "losgemaakt" van elk zingevend verband. En misschien is elke verdrukte voor Breq een naargeestig bewijs van de voosheid van dit zingevende verband, want het gaat hier om een kosmische wereldordening die velen verdrukt of vermoordt, die daarbij ook "Justice of Toren" als moordend instrument gebruikte, en die "Justice of Toren" vernietigde toen er sprankjes van eigen wil zich begonnen te ontwikkelen. Wie weet wordt Breq dus bij het zien van verdrukking door dat soort gedachten gekweld. Maar tegelijk weten we dat niet, omdat we gewoon niet weten wat Breq precies denkt en voelt. Dat immers weet hij zelf niet. Zoals hij vroeg in "Ancillary Justice" al zegt: "Sometimes I don't know why I do the things I do. Even after all this time it's still a new thing for me not to know, not to have orders to follow from one moment to the next". Toen hij nog "Justice of Toren" was en onwetend van Mianaais gespletenheid kon hij gewoon orders volgen, maar nu hij gefragmenteerd is heeft hij geen enkel anker meer. En die toestand van tastend niet-weten is op elke pagina van "Ancillary Sword" goed voelbaar. Net als de innerlijke spanning en tragiek die dat teweeg brengt. Plus ook de oneindige treurnis van iemand die getuige en deels medeschuldige was van 20 eeuwen repressie en leed: niet voor niets zegt Breq vaak dat hij veel ouder is dan hij lijkt.
Ik zei het al: "Ancillary Justice" was veel beter. Maar ook in "Ancillary Sword" is er weer die fascinerende onbeslisbaarheid der seksen, omdat iedereen "she" wordt genoemd zodat je van niemand weet of hij man of vrouw is. Ook hier zijn weer mooie gedachten over de rol van taal en cultuur, en over hoe subtiel onderdrukking soms werkt, zo subtiel dat zelfs gewelddadige onderdrukkers zich van geen kwaad bewust zijn. En de naargeestige nuances en onderhuidse mechanismen en gevolgen van die onderdrukking worden in "Ancillary Sword" soms mooi neergezet. Er is geen spectaculaire plot, maar wel veel spannende dreiging, die de lezer toch ook bij de les houdt. En er is vooral de fascinerende Breq, een volkomen ambivalente figuur die door zijn gefragmenteerdheid, gespletenheid en niet-weten ook meeslepend tragisch is.
Kortom, deel 2 was minder dan deel 1, maar nog steeds opvallend goed. Dus ben ik benieuwd naar deel 3!
Hoofdpersoon is dus Breq, vroeger "Justice of Toren", een supersonisch kolossaal ruimteschip van 2.000 jaar met veel artificiële intelligentie die gepaard gaat met simultane en duizelingwekkend veelvoudige waarneming, en onderdeel van "Justice of Toren" was "One Esk", een groep van tot robot gemaakte mensen die als groep ook weer een simultaan bewustzijn en een simultaan waarnemingsvermogen heeft, dat weer onderdeel uitmaakt van "Justice of Toren". Maar "Justice of Toren" is vernietigd: het enige overblijfsel is een enkel gerobotiseerd mens, een enkel fragment van wat ooit "One Esk" was, en dat is Breq. Dat is dus een "ancillary", een hulpstuk binnen het oneindig grote lichaam en de oneindig grote geest die ooit "Justice of Toren" was, maar dan wel een hulpstuk dat van de hem omringende eenheid is beroofd.
In "Ancillary Justice" was zowel dat alomvattende van "Justice of Toren" inclusief "One Esk" als de fragmentatie daarvan adembenemend neergezet. In het vervolg "Ancillary Sword" proeven we vooral meer van die fragmentatie en van het verlies dat dit oplevert. Je voelt nog wat nadrukkelijker de pijn van iemand die van een hem omvattend zingevend verband is losgerukt. Bovendien is Breq in "Ancillary Sword" nog wat duidelijker een volstrekt ambivalente figuur. Ten eerste omdat hij een "Ancillary" is die door zijn robotisering niet helemaal menselijk is en met minder emotie is toebedeeld, maar aan de andere kant toch ook flink wat gevoel en compassie heeft. Met name voor allerlei zeer verknoopte vormen van onderdrukking op de planeet Athoek waar hij nu is beland, als "fleet captain" die als commandant van een enorm ruimteschip toch weer iets herleeft van zijn vroegere "Justice of Toren"- gevoel. Maar ja, hij is fleet captain gemaakt door Anaander Mianaai, de tiran die zich in vele gedaanten afgesplitst heeft die allemaal onderling en in zichzelf zijn verdeeld: goed, kwaad en ambivalentie zijn in Mianaai op ongehoorde wijze met elkaar verknoopt. En tja, Breq is een dienaar van die o zo verknoopte Mianaai, weliswaar van een van zijn meest gunstige afsplitsingen maar ook die is van het kwaad doordesemd, en dat maakt ook zijn dienaar Breq tot een dubieuze figuur. En daarbij komt nog dat het leed van enkele bewoners van Athoek deels nog veroorzaakt is door moorden en executies die "Justice of Toren" en "One Esk" hebben gepleegd, in de periode dat zij gehoorzame hulpstukken ("ancillaries") waren van een van de kwaadaardiger afsplitsingen van de gespleten Mianaai. Breq is dus een gefragmenteerde, een dader, een schuldbewuste boeteling en een opstandige die tegen verdrukking strijdt. Misschien omdat hij in die verdrukten een soort lotgenoten ziet, wezens die net als hij zijn "losgemaakt" van elk zingevend verband. En misschien is elke verdrukte voor Breq een naargeestig bewijs van de voosheid van dit zingevende verband, want het gaat hier om een kosmische wereldordening die velen verdrukt of vermoordt, die daarbij ook "Justice of Toren" als moordend instrument gebruikte, en die "Justice of Toren" vernietigde toen er sprankjes van eigen wil zich begonnen te ontwikkelen. Wie weet wordt Breq dus bij het zien van verdrukking door dat soort gedachten gekweld. Maar tegelijk weten we dat niet, omdat we gewoon niet weten wat Breq precies denkt en voelt. Dat immers weet hij zelf niet. Zoals hij vroeg in "Ancillary Justice" al zegt: "Sometimes I don't know why I do the things I do. Even after all this time it's still a new thing for me not to know, not to have orders to follow from one moment to the next". Toen hij nog "Justice of Toren" was en onwetend van Mianaais gespletenheid kon hij gewoon orders volgen, maar nu hij gefragmenteerd is heeft hij geen enkel anker meer. En die toestand van tastend niet-weten is op elke pagina van "Ancillary Sword" goed voelbaar. Net als de innerlijke spanning en tragiek die dat teweeg brengt. Plus ook de oneindige treurnis van iemand die getuige en deels medeschuldige was van 20 eeuwen repressie en leed: niet voor niets zegt Breq vaak dat hij veel ouder is dan hij lijkt.
Ik zei het al: "Ancillary Justice" was veel beter. Maar ook in "Ancillary Sword" is er weer die fascinerende onbeslisbaarheid der seksen, omdat iedereen "she" wordt genoemd zodat je van niemand weet of hij man of vrouw is. Ook hier zijn weer mooie gedachten over de rol van taal en cultuur, en over hoe subtiel onderdrukking soms werkt, zo subtiel dat zelfs gewelddadige onderdrukkers zich van geen kwaad bewust zijn. En de naargeestige nuances en onderhuidse mechanismen en gevolgen van die onderdrukking worden in "Ancillary Sword" soms mooi neergezet. Er is geen spectaculaire plot, maar wel veel spannende dreiging, die de lezer toch ook bij de les houdt. En er is vooral de fascinerende Breq, een volkomen ambivalente figuur die door zijn gefragmenteerdheid, gespletenheid en niet-weten ook meeslepend tragisch is.
Kortom, deel 2 was minder dan deel 1, maar nog steeds opvallend goed. Dus ben ik benieuwd naar deel 3!
1
Reageer op deze recensie
