Amor omnia vincit?

Jonathan Franzen, Zuiverheid, Prometheus 2015 (oorspronkelijk: Purity, 2015)

Nota bene: misschien wel een spoiler hier en daar.


Hoe te beginnen bij zo'n enorm boek?; qua omvang en qua inhoud, want twee generaties mensen in Amerika en Europa worden door de mangel gehaald.
Dat was dus even een kluif; het boek was een sprinter in de bieb, dat betekent maar twee weken voor 700 pagina's of zo en nog ook wel wat andere dingen te lezen en wat andere dingen te doen. Ik ben absoluut een fan van Franzen; De correcties vond ik een geweldig boek; Vrijheid ook maar door het einde wel ietsje minder.

Mijn verwachtingen waren hooggespannen. De kritieken zijn lovend (en daar word ik al enigszins wantrouwig; een beetje door de wol geverfd).
De hoofdpersonen uit deze Great American Novel (zoals Zuiverheid in de media genoemd wordt) zijn op de eerste plaats Penelope, kortweg Pip (inderdaad, de Pip van Dickens Great Expectations, die ook van Franzens Pip verwacht worden; zal zij die waarmaken?), een jong meisje met een grote studieschuld en een moeder, die zich verstopt heeft op het platteland van California; op de voet gevolgd door voormalig Ossie Andreas Wolf, hacker, digitale en virtuele klokkenluider in Bolivia, en Tom Aberant, onafhankelijk journalist in Denver. De levens van deze drie hoofdpersonen, en hun ouders en liefdes, raken in de loop jaren in elkaar verknoopt en de knopen raken versmolten. Een soort drie-eenheid. Hoe gaat het met hen aflopen?

In dit boek raken we op de hoogte van hun leven, van hun verleden, van hun ouders, hun motieven, hun misdragingen, hun fouten, hun liefdes en huwelijken, hun strevingen hun daden.
En dan blijkt op welke wijze hun levens verknoopt en versmolten zijn en hoe die levens zich ontwikkelen.

Er wordt heel veel overhoop gehaald (naar mijn opvatting veel te veel); grote thema's uit de geschiedenis en het heden spelen een rol. Ik noem er een paar: Oost-Duitsland, het communisme, de stasi, het verzet; anarchisme, Occupy-beweging; internet: klokkenluiders a la Snowden en Assange (ze worden ook genoemd); CIA-NSA-spionage op internetgegevens; persoonlijke vrijheid; feminisme; verhoudingen tussen man en vrouw; liefdes, huwelijken; Amerika, Europa; persvrijheid; sex, onanie (de term las ik in een recensie; ken hem wel maar gebruik hem nooit); vooral mensen die een 'zuiver' leven willen leiden; in de zin van ethisch en moreel juist. En daarin niet slagen en het toch blijven proberen. Het meisje dat Zuiverheid heet, moet de zaken redden.

Pip gaat op zoek naar haar vader en geraakt in een jungle van mensen die wel en mensen die juist niet iets van haar willen. Haar mysterieuze moeder wil haar niets vertellen. Een onschuldig meisje raakt op drift en moet de levens van een aantal van haar beminden redden. (Vandaar mijn titel Amor omina vincit?)

Ik ben teleurgesteld in het boek, zo kan ik het wel zeggen. Er is maar één passage die ik geweldig vind; de beschrijving van de vernauwde geestestoestand waarin Andreas Wolf verkeert voor hij zijn gruweldaad begaat. Die is fantastisch, a la David Vann bijna; ik zat er helemaal in; ik zag het helemaal voor me; prachtig, hulde!

Maar veel van de andere vertellingen bleven zulke beschrijvingen. Ik bedoel: Franzen vertelt de lezer wat er gebeurt. Zo volstrekt van buitenaf (in tegenstelling bijvoorbeeld tot Vann, wiens beschrijvingen zo helemaal van binnenuit de mensen komen). Het gaat er niet om dat wat er gebeurt absurd is of moeilijk te geloven, of immoreel. Het gaat erom dat de lezer het gelooft. En ik als lezer geloof het niet. Ik kan niet mee met de karakters; ik snap hun motieven niet, hoewel Franzen me het vertelt. Ik snap hun psychologie niet, hoewel me die wordt getoond.
Ik vind de personages houtenklazen. Hun motieven ongeloofwaardig.

En dat spijt me allemaal heel erg. Dat wil zeggen: ik vind het reuze jammer. Ik had het graag een goed boek gevonden. Als ik tijd heb ga ik De correcties nog een keer lezen.
Ik houd nog een sprankje hoop: misschien zie ik het niet juist, wellicht zie ik iets over het hoofd.