Lezersrecensie
Dat vrouwen óók gemarteld worden, is geen feminisme
(Deze recensie is gebaseerd op de Engelstalige versie van het boek.)
Een ‘feministische hervertelling van 1984’,* noemde de Guardian het: een boek geschreven uit het perspectief van Julia, de vriendin van Winston Smith, dat vertelt hoe het is om als vrouw onder het regime van Big Brother te leven. Het feministische element maakte me nieuwsgierig, maar helaas, het ging meer over alle ellende die vrouwen onder een dergelijk regime te verduren zouden krijgen, en dat is nogal wat. Een schrijftip die ik wel eens heb gelezen, is: ‘confronteer je hoofdpersoon met diens ergste angsten.’ Dit werd gevolgd door: ‘daarmee bedoel ik niet: martel eerst diens familie en vrienden tot de dood erop volgt, en daarna de hoofdpersoon, want dat is niet zo interessant en ook tamelijk gruwelijk.’ Julia gaat een heel eind deze kant op: dat maakt het boek bijna ondraaglijk om te lezen en overschaduwt alle goede aspecten.
Julia is een jonge vrouw die werkt in het Ministry of Truth, afdeling Fictie, waar grote machines plots van verhalen in elkaar zetten die door mensen worden uitgeschreven. Daar ontmoet ze Winston Smith, die ze aanvankelijk maar een zuurpruim vindt, maar op de een of andere manier toch aantrekkelijk. Ze begint een affaire met hem, maar dan doet partijbons O’Brien haar een aanbod dat ze niet kan weigeren: ze moet Smith en anderen zoals hem verleiden tot misdaden voor een verborgen camera, zodat ze daarvoor opgepakt kunnen worden. Een baan die onafwendbaar tot problemen leidt, want wie het oog van de Partij op zich heeft, is haar leven niet zeker.
Wat mij betreft is er weinig feministisch aan Julia, maar het boek heeft zeker goede kanten. Julia is pragmatischer en actiever dan de leunstoelrevolutionair Winston. De beschrijving van haar jeugd op het platteland, dat in toenemende mate leeggeplunderd wordt door de Partij, werpt licht op een deel van Engeland dat in ‘1984’ niet aan bod komt, maar wel degelijk een treurige realiteit was in diverse communistische regimes. De schrijfstijl is direct en indringend, en brengt het steeds vervallener Londen mooi tot leven. Ook sterk is de spanning tussen feit en fictie, waarbij het nooit helemaal duidelijk is wat echt is, en wat is opgezet door het regime om onschuldige burgers in de val te lokken.
Dit laatste is echter ook een van de grote problemen van het boek. ‘1984’ was spannend omdat Winston Smith daadwerkelijk dacht bij te kunnen dragen aan een revolutie, tot bleek dat alles opgezet was door agenten van het regime. ‘Julia’ is al gelijk duidelijk over de almacht en willekeur van het regime, maar dat maakt het ook een fatalistisch boek, want het noodlot is onontkoombaar. Dat doet het karakter van Julia geen goed, want in een wereld waar elke droom en ambitie crimethink is, en de staat haar eigen burgers over de kling jaagt tot je je afvraagt hoe het mogelijk is dat er nog mensen over zijn, is het moeilijk om een karaktervolle hoofdpersoon neer te zetten. Maar het grootste probleem vond ik nog het niet aflatende fysieke en mentale geweld dat Julia moet ondergaan. Niet dat dat niet realistisch is – ongetwijfeld kan Newman voor elke wrede daad een historische tegenhanger aanwijzen – maar het maakt het boek naar, meedogenloos en verstikkend om te lezen, zonder uitzicht op verlossing. En daardoor verloor het boek voor mij zijn kracht. Zoals bij mensen ondraaglijk en uitzichtloos lijden grond kan zijn voor euthanasie, kan het bij hoofdpersonen grond zijn voor het vroegtijdig dichtslaan van het boek - want waarom doorlezen als er niets dan ellende van komt? Dat maakt het boek niet alleen naar, maar ook moreel problematisch, want het verhaal sluit naadloos aan bij die verhalen die juist de wreedste dictators grif aan hun volk vertellen: mensen zijn slecht, egoïstisch en gewelddadig. Vrede, veiligheid en compassie zijn illusies: je enige hoop op overleven is je te voegen naar de grillen van de alfaman. In de ultieme ironie is dit boek over het onmenselijke geweld van de dictatuur daardoor eigenlijk een liefdesverklaring aan diezelfde dictatuur, want ‘there is no alternative’. En dat vind ik pas écht onverteerbaar.
Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.
* https://www.theguardian.com/books/2021/dec/07/feminist-retelling-of-nineteen-eighty-four-approved-by-orwells-estate
Een ‘feministische hervertelling van 1984’,* noemde de Guardian het: een boek geschreven uit het perspectief van Julia, de vriendin van Winston Smith, dat vertelt hoe het is om als vrouw onder het regime van Big Brother te leven. Het feministische element maakte me nieuwsgierig, maar helaas, het ging meer over alle ellende die vrouwen onder een dergelijk regime te verduren zouden krijgen, en dat is nogal wat. Een schrijftip die ik wel eens heb gelezen, is: ‘confronteer je hoofdpersoon met diens ergste angsten.’ Dit werd gevolgd door: ‘daarmee bedoel ik niet: martel eerst diens familie en vrienden tot de dood erop volgt, en daarna de hoofdpersoon, want dat is niet zo interessant en ook tamelijk gruwelijk.’ Julia gaat een heel eind deze kant op: dat maakt het boek bijna ondraaglijk om te lezen en overschaduwt alle goede aspecten.
Julia is een jonge vrouw die werkt in het Ministry of Truth, afdeling Fictie, waar grote machines plots van verhalen in elkaar zetten die door mensen worden uitgeschreven. Daar ontmoet ze Winston Smith, die ze aanvankelijk maar een zuurpruim vindt, maar op de een of andere manier toch aantrekkelijk. Ze begint een affaire met hem, maar dan doet partijbons O’Brien haar een aanbod dat ze niet kan weigeren: ze moet Smith en anderen zoals hem verleiden tot misdaden voor een verborgen camera, zodat ze daarvoor opgepakt kunnen worden. Een baan die onafwendbaar tot problemen leidt, want wie het oog van de Partij op zich heeft, is haar leven niet zeker.
Wat mij betreft is er weinig feministisch aan Julia, maar het boek heeft zeker goede kanten. Julia is pragmatischer en actiever dan de leunstoelrevolutionair Winston. De beschrijving van haar jeugd op het platteland, dat in toenemende mate leeggeplunderd wordt door de Partij, werpt licht op een deel van Engeland dat in ‘1984’ niet aan bod komt, maar wel degelijk een treurige realiteit was in diverse communistische regimes. De schrijfstijl is direct en indringend, en brengt het steeds vervallener Londen mooi tot leven. Ook sterk is de spanning tussen feit en fictie, waarbij het nooit helemaal duidelijk is wat echt is, en wat is opgezet door het regime om onschuldige burgers in de val te lokken.
Dit laatste is echter ook een van de grote problemen van het boek. ‘1984’ was spannend omdat Winston Smith daadwerkelijk dacht bij te kunnen dragen aan een revolutie, tot bleek dat alles opgezet was door agenten van het regime. ‘Julia’ is al gelijk duidelijk over de almacht en willekeur van het regime, maar dat maakt het ook een fatalistisch boek, want het noodlot is onontkoombaar. Dat doet het karakter van Julia geen goed, want in een wereld waar elke droom en ambitie crimethink is, en de staat haar eigen burgers over de kling jaagt tot je je afvraagt hoe het mogelijk is dat er nog mensen over zijn, is het moeilijk om een karaktervolle hoofdpersoon neer te zetten. Maar het grootste probleem vond ik nog het niet aflatende fysieke en mentale geweld dat Julia moet ondergaan. Niet dat dat niet realistisch is – ongetwijfeld kan Newman voor elke wrede daad een historische tegenhanger aanwijzen – maar het maakt het boek naar, meedogenloos en verstikkend om te lezen, zonder uitzicht op verlossing. En daardoor verloor het boek voor mij zijn kracht. Zoals bij mensen ondraaglijk en uitzichtloos lijden grond kan zijn voor euthanasie, kan het bij hoofdpersonen grond zijn voor het vroegtijdig dichtslaan van het boek - want waarom doorlezen als er niets dan ellende van komt? Dat maakt het boek niet alleen naar, maar ook moreel problematisch, want het verhaal sluit naadloos aan bij die verhalen die juist de wreedste dictators grif aan hun volk vertellen: mensen zijn slecht, egoïstisch en gewelddadig. Vrede, veiligheid en compassie zijn illusies: je enige hoop op overleven is je te voegen naar de grillen van de alfaman. In de ultieme ironie is dit boek over het onmenselijke geweld van de dictatuur daardoor eigenlijk een liefdesverklaring aan diezelfde dictatuur, want ‘there is no alternative’. En dat vind ik pas écht onverteerbaar.
Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.
* https://www.theguardian.com/books/2021/dec/07/feminist-retelling-of-nineteen-eighty-four-approved-by-orwells-estate
2
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Auke Pols
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
