The Ministry for the Future – Heftig en intensief, inspirerend en hoopvol

(Deze recensie is gebaseerd op de Engelstalige versie van het boek. Een Nederlandse vertaling staat gepland voor najaar 2023 bij Starfish Books.)

Science Fiction, of zelfs een hedendaagse literaire roman, kan niet meer om klimaatverandering heen. Dat kan knap vervelend zijn als je eigenlijk wilde schrijven over vliegende auto’s of, zeg, het innerlijke leven van iemand die opgroeit in een gereformeerd dorp. Voor je het weet, schopt extreem weer je plot in de war – of je stelt dat het probleem opgelost is, maar enig denkwerk leert je dan dat dat bijna niet kan zonder serieuze maatschappelijke en economische veranderingen die uiteraard ook je plot flink opschudden. Of je kunt doen als Kim Stanley Robinson en de koe bij de horens vatten. Want laten we wel wezen: als je in drie boeken een onleefbare planeet leefbaar kunt maken (Red Mars, Green Mars, Blue Mars), dan moet het een peulenschil zijn om hetzelfde te doen met onze veel vriendelijker aarde, toch?

Het Ministerie voor de Toekomst is een VN-orgaan, opgericht om landen achter hun broek te zitten om hun beloftes van het Parijsakkoord te realiseren: het beperken van de opwarming van de aarde tot minder dan twee graden, en veel liever nog tot minder dan anderhalf. De urgente toon wordt gelijk in het eerste hoofdstuk gezet, waarin een extreme hittegolf in India miljoenen slachtoffers maakt, indringend beschreven vanuit het perspectief van een van de weinige overlevenden, de Amerikaan Frank. Wat volgt is een jarenlange worsteling van het hoofd van het ministerie, de Ierse Mary Murphy, met trage overheden, een op de korte termijn gerichte financiële sector en gewelddadig verzet. Maar ze is niet de enige die strijdt voor de goede zaak: de nieuwe Indiase regering verenigt het land op een duurzame koers en wetenschappers en ingenieurs ontwikkelen allerlei trucs om tijd te winnen. Solidariteit en lokale initiatieven om natuur te beschermen bloeien als nooit tevoren, en geven de mensheid een serieuze kans om langs de zwartste klimaatscenario’s te scheren.

The Ministry for the Future is een intensief boek om te lezen. Niet alleen vanwege heftige hoofdstukken zoals over de hittegolf aan het begin, maar ook omdat het meedogenloos gedetailleerd is. Zo kan bijvoorbeeld de staf van het Ministerie niet zomaar uit eten gaan zonder dat we precies leren wat hun looproute is door thuisbasis Zürich. De roman volgt losjes de levens van Frank en Mary, maar wisselt af met hoofdstukken over economie, regeneratieve landbouw, glaciologie, geo-engineering en nog veel meer: in de traditie van de ‘harde’ SF wordt de lezer ondergedompeld in wetenschappelijke details. Tot mijn grote opluchting vermijdt Robinson echter de val van veel oude ‘harde’ SF om zich blind te staren op technische snufjes. Een groot, en wat mij betreft boeiend, deel van het boek onderzoekt politieke en economische machtsstructuren en hoe die historisch gegroeid zijn. Schrijnend daarbij is om te zien hoe progressieve ideeën die de wereld enorm vooruit hadden kunnen helpen (zoals Keynes’ International Clearing Union om de rijkdom van landen eerlijker te verdelen, of het Nansen-paspoort voor vluchtelingen) zijn afgeschoten terwille van macht en financiëel gewin voor degenen die al machtig en rijk waren. Aan de andere kant geeft de eindeloze optocht aan goede initiatieven hoop: heel duidelijk blijkt uit het boek dat er vele alternatieven zijn voor de onrechtvaardige en onduurzame kanten van ons systeem. We hoeven niet te hopen op wonderen, er gebeurt veel meer om ons heen dan we misschien wel in de gaten hebben.

Deze tegenstrijdigheid speelt ook door het boek zelf heen: sommige initiatieven falen, en banken weigeren te veranderen omdat ‘de mensheid redden’ niet hun politieke mandaat is. Maar soms ontstaat er wel degelijk verandering en leren mensen van fouten en tragedies. Robinson schuwt daarbij het moreel grijze midden niet: het Ministerie overweegt op gegeven moment sabotage-acties, en een Indiase terreurgroep jaagt actief CEOs van fossiele bedrijven over de kling. Dat herkende ik erg als iemand die bezig is met de klimaatcrisis: soms wordt je wanhopig van het slechte nieuws en de problemen; soms raak je in diepe twijfel over kernenergie of geo-engineering; en soms zie je prachtige dingen gebeuren, en biedt de klimaatcrisis aanleiding om diepe onrechtvaardigheden in het systeem eindelijk eens aan te pakken. Dat alles maakt het boek heftig en intensief, maar uiteindelijk vooral inspirerend en hoopvol om te lezen.

Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.