Wat als...

Wat als je de enorme pech hebt gehad om op het verkeerde moment in het verkeerde land geboren te worden? Dan beland je op een gegeven moment als soldaat, als administrateur, als schooljuf of herbergierster in de Tweede Wereldoorlog en word je meegesleurd door ontwikkelingen waar je geen enkele invloed op hebt, maar die je leven wel gaan bepalen.
De personages in Bölls roman 'Adam, waar ben je?' zijn gestopt met nadenken en met proberen om nog enige logica of zingeving te vinden in hun bestaan. Ze rommelen maar wat aan, want wat moet je anders? En dan is daar de oorlog weer, die als een tank over hun levens heen walst - onpersoonlijk, zinloos en gruwelijk.
Het boek deed me denken aan Hans Fallada's 'Wat nu, kleine man?', maar dan zonder de liefde en vriendschap die het leven van twee kleine mensjes zin geeft. Bij Böll maken de zachte krachten geen schijn van kans. Vergeet het maar, in zo'n wereld leven we niet.

Ik heb zelden zo'n gruwelijk mooie en gruwelijk verdrietige roman gelezen als deze. Niettemin: van harte aanbevolen.