Verknoopt met elkaar

McCann kiest een wiskundige figuur met oneindig veel zijden als metafoor (en titel) om zijn verhaal over het verlies van twee gezinnen, vertegenwoordigd door de vaders, mee te verbeelden. Beide gezinnen, een Palestijns, de ander Israëlisch, raakten een lid van de familie kwijt aan de gewelddaden van de andere partij. Bassam en Rami, de vaders, zijn de hoofdpersonen van het boek dat één dag uit het leven van beiden volgt. Het is een dag zoals zij er velen hebben: ze gaan op weg naar een plek waar ze hun verhaal gaan doen en keren daarna weer huiswaarts.



Ondertussen laat McCann door een schier oneindige hoeveelheid korte, nog kortere en iets langere fragmenten zien hoe ingewikkeld het leven in dat piepkleine, maar ozo ingewikkelde deel van de wereld is. Hij doet dat op velerlei wijze: door verhalen, referenties, quotes, spreekwoorden, opsomming van feiten, (vogel)soorten en nog veel meer schijnbaar los van elkaar staande teksten. Waar je als lezer eerst verbaasd bent van de onderwerpen die langskomen omdat ze geen relatie met het verhaal van de vaders lijken te hebben, besef je op den duur dat het juist het tegenovergestelde is. Er lijkt niets of niemand en geen enkele gebeurtenis in het heden of verleden te zijn dat niet op de een of ander manier verbonden is met dit verhaal!!

Dat werkt niet alleen op de manier zoals McCann dat ongetwijfeld bedacht heeft en je via allerlei draden van fragmenten leidt naar het centrum van het web waar de dood van twee meiden en dus het verdriet van de twee vaders samengebald ligt, maar het roept bij de lezer ook het een en ander op. McCann kan nooit bedacht hebben dat ik het verhaal van het ontstaan van Messiaen's Quatuor pour la fin du temps een paar jaar geleden las in Orfeo van Richard Powers en daar totaal stuk van was. De verwijzing naar Messiaen en het ontstaan van deze muziek, maar vooral de (rol van de) vogels.

Er moet ook nog iets gezegd worden over die andere opvallende interesse van Messiaen, de vogels. Messiaen hield van vogels en probeerde in zijn muziek hun zang te vangen. Dat ging hem heel aardig af. Het verhaal gaat dat iemand een depressieve vogel aan het zingen gekregen toen hij een bandje met Messiaens gekwinkeleer afspeelde. In het openingsdeel 'Liturgie de cristal' ontwaken de vogels, de nachtegaal en de merel, om precies te zijn. Ze doen ook mee in andere delen van het 'Quatuor'. Vogels symboliseren ons verlangen naar vrijheid, licht, sterren, regenbogen en vrolijke liederen, aldus Messiaen.
(bron: Messiaen - Quatuor pour la fin du temps, Trouw, 14 juli 2003)

Het is dat eerste deel, Liturgie de cristal dat ik direct hoor, en waardoor de tranen over mijn wangen rollen. Om de vogels, de muziek, de situatie waaronder de muziek gemaakt en voor het eerste vertolkt werd... alles. Door die tranen heen lees ik nu het stuk (283, p 364) over het project van Dalia: Catalogue d'Oiseaux (een pianosolo) van Messiaen 'versmelten' met haar eigen Westoevergeluiden, daar een elektronische versie van maken en dat uitwerken tot een acht uur durend stuk met als titel Migratie. Beide muziekstukken én gebeurtenissen (en boeken) zijn nu voor eeuwig aan elkaar geknoopt door mijn tranen.

Dat is wat dit boek zo uniek maakt. Letterlijk. Want iedere lezer neemt een eigen context mee, eigen haken waar de fragmenten aan opgehangen worden, die herinneringen oproepen, smaken, muziek, gevoelens, feiten, geuren en verhalen, enzovoorts. En iedere keer weer het besef dat we zoveel met elkaar gemeen hebben, dat er zoveel is waar we allemaal naar verlangen of willen vermijden en dat we moeten praten, met elkaar, om dát te blijven beseffen: het (geweld) houdt pas op als we met elkaar (blijven) praten.